*

ΠΕΡΑΣΤΙΚΑ & ΠΑΡΑΜΟΝΙΜΑ | 09:23
Καιρικά σχόλια από τον ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

Η φωτογραφία από το Αρτσάχ. Ο τελευταίος γάμος στα πάτρια χώματα, προτού οι νεόνυμφοι πάρουν τον δρόμο για την προσφυγιά. Σχεδόν 100.000 φυγάδες ήδη έχουν περάσει στην Αρμενία για να γλιτώσουν. Στο μεταξύ, αντιγράφω από τις εφημερίδες, «η Ευρωπαϊκή Ένωση ζήτησε σήμερα από το Αζερμπαϊτζάν να αναλύσει το όραμά του για το μέλλον των Αρμενίων που ζουν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ»…

~.~

Αποψιλώσαμε τα δάση, μπαζώσαμε τις ακρογιαλιές, αποστραγγίξαμε τις λίμνες, εκτρέψαμε ή εγκιβωτίσαμε ή θάψαμε κάτω από τις λεωφόρους μας τα ποτάμια και τις ρεματιές. Μετονομάσαμε ακόμη και τη Φύση σε «περιβάλλον», σε απλό περίβολο δηλαδή ενός Κέντρου όπου σπεύσαμε να θρονιαστούμε εμείς, σε απλό ντεκόρ της δράσης της αυτού εξοχότητος του Ανθρώπου του Περιβαλλομένου. Και τώρα απορούμε που το «περιβάλλον» μάνιασε και μας σαρώνει.

Είναι ψυχολογικά ενδιαφέρον ότι η ιδέα ότι ο άνθρωπος είναι ο βασιλιάς του κόσμου, επιβλήθηκε στους Νέους Χρόνους ταυτόχρονα με την αποκαθήλωσή του γεωκεντρισμού και του ηλιοκεντρισμού από τον Κοπέρνικο και τον Χαμπλ. Η αυτοπεποίθησή μας δηλαδή φουσκώνει την εποχή ακριβώς που η επιστήμη μας διαρκώς την ξεφουσκώνει.

Από μόνη της η ιδέα ότι ο άνθρωπος είναι κυρίαρχος του πλανήτη είναι γελοία. Μια φλούδα δέκα χιλιομέτρων είναι όλη και όλη η ατμόσφαιρά μας που συντηρεί τη ζωή. Λίγο να αλλάξουν η πυκνότητα ή τα συστατικά της και τίποτε από μας δεν θα απομείνει. Όλη η βιομάζα της Γης, όλοι οι έμβιοι οργανισμοί της μαζί δηλαδή, δεν φτάνουν το 1 τρισεκατομμυριοστό του βάρους της. Ένας κομήτης, ένα ηφαίστειο, μια ηλιακή καταιγίδα και η «κυριαρχία» μας θα μηδενιστεί όπως εκείνη των τριλοβιτών και των δεινοσαύρων. Με βάση τον νόμο των πιθανοτήτων, είμαστε ήδη ξεγραμμένοι, απλώς έχουμε πάρει αναστολή.

Την οποία, απ’ ό,τι φαίνεται, επειγόμαστε να τερματίσουμε.

~.~

ΣΤΑ ΨΕΥΤΙΚΑ

Τί ’ναι η ζωή μας; Μια παράσταση παθών.
Τί ’ναι η χαρά μας; Μια αρμονία διχασμών.
Για έναν ρόλο φευγαλέο στο σανίδι
από της μάνας μας τη μήτρα ήδη
πόζες προβάρουμε… Kι από ψηλά βουβός
απαριθμεί τα λάθη μας ο μέγας Ουρανός.
Το μνήμα που στο τέλος μάς τυλίγει
δεν είναι παρά η αυλαία: Το έργο λήγει!
Ζούμε στα ψεύτικα, έτσι τραβάμε εμπρός.
Ο θάνατός μας είναι μόνο αληθινός.

WALTER RALEIGH, «What is Our Life?»

~.~

Το σκάνδαλο με το καλατράβειον στέγαστρο του ΟΑΚΑ, δεν είναι ότι το άφησαν είκοσι χρόνια ασυντήρητο. Είναι ότι έδωσαν 150 εκ. να το φτιάξουν και τώρα ετοιμάζονται να δώσουν άλλα 50 για την επισκευή του… Όπως όλα τα ολυμπιακά έργα της Αθήνας, όπως κάθε τι σχεδόν του Καλατράβα, έχουμε κι εδώ μια από τα ίδια: μια νεοπλουτίστικη, φιγουρατζίδικη, διακοσμητική υπερκατασκευή στην ουσία (το ξέρει όποιος έχει κάτσει στο στάδιο με ψιλόβροχο) απ’ αυτές που ξετρελαίνουν τα ΜΜΕ, τους μεγαλοεργολάβους και τους πολιτικάντηδες, αλλά δεν έχει την παραμικρή σχέση με την ιστορία και το παρόν του άτυχου τόπου που τη φιλοξενεί.

Αλλά μήπως για όλους αυτούς τους τελευταίους δεν γίνονται όλα σχεδόν τα φανταιζί δημόσια έργα των τελευταίων δεκαετιών; Έχει γεμίσει η Ελλάδα με τεράστιους δρόμους σχεδόν μονίμως άδειους και ελλειμματικούς (εξού και τα πανάκριβα διόδια), με ντουζίνες απέραντα και έρημα επίσης από επισκέπτες μουσεία, με ιδρύματα πολιτιστικά μεγαλώνυμα κ.ο.κ.

Σε τι μας χρησιμεύει, λ.χ., το φαραωνικό Μέγαρο Μουσικής, αυτό το μνημείο της σπατάλης που έστησε στην Αθήνα η ματαιοδοξία και η εξουσιομανία ενός ανθρώπου, που μόνο οι διάδρομοί του συναγωνίζονται σε έκταση ένα διεθνές αεροδρόμιο και η πλειονότητα των αιθουσών του φιλοξενούν συνήθως το τίποτα αφού τα 9/10 του χρόνου μένουν αχρησιμοποίητες και κενές;

Σε τι χρησιμεύει, για να πάω στην πατρίδα μου, το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων, που με τις αχανείς διαστάσεις του είναι σαν να κοροϊδεύει τη φτώχεια και την (συγκριτική πάντα) ασημαντότητα της συλλογής που φιλοξενεί. Γιατί δεν συστεγάστηκε μέσα εκεί έστω η βυζαντινή συλλογή για να μη μένει ο χώρος τόσο απελπιστικά κενός;

Μόνο στα Χανιά είδαμε τις τελευταίες δεκαετίες μια σειρά από λαμπερά έργα: το Μεγάλο Αρσενάλι που ανακαίνισαν οι Αντωνακάκηδες και ήταν να γίνει Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου, ένα υπέροχο βενετσιάνικο κτήριο, στεγάζει τώρα φωτογραφικές και εικαστικές εκθέσεις τρίτης διαλογής, τα μεγάλα σχέδια πήγαν στα σκουπίδια. Το Πνευματικό Κέντρο Χανίων, άλλο έργο που στοίχισε εκατομμύρια, σπανίως ανοίγει, το τρώνε οι αράχνες. Τώρα δόθηκαν νέα εκατομμύρια για να γίνει το Παλιό Τελωνείο Αμφιθέατρο Μίκης Θεοδωράκης την ώρα που υπέροχες αίθουσες και ιστορικά κτήρια όπως του Ωδείου και του Φιλολογικού Συλλόγου Χρυσόστομος μένουν πλήρως αναξιοποίητα και παρακμάζουν.

Και όμως, οι Αρχές ανακοινώνουν και νέα φιλόδοξα σχέδια, και νέα «πρότζεκτ». Νέα λεφτά δηλαδή για το κύκλωμα εργολάβοι-τοπικά ΜΜΕ-πολιτική που στο όνομα της τέχνης και του πολιτισμού κάνει χρυσές δουλειές. Και από δουλειές ουσιώδεις, έργα υποδομής, ένα στρογγυλό μηδέν.

Πότε θα εκδοθεί επιτέλους το εκπληκτικό αρχείο του Παύλου Βλαστού, 93 χειρόγραφοι τόμοι για την ιστορία και τη λαογραφία της Κρήτης, που ψήγματά του έχουν μόνο δημοσιευθεί; Πότε θα δούμε επιτέλους να μεταφράζεται και να εκδίδεται ο μεγάλος όγκος της ιταλοκρητικής γραμματείας, που την αξία της ο κυριότερος μελετητής της Στέφανος Κακλαμάνης τη θεωρεί εφάμιλλη της ελληνόγλωσσης κρητικής λογοτεχνίας της Αναγέννησης; Γιατί δεν υπάρχει ένα θέατρο στην Κρήτη που να ειδικεύεται και να ανεβάζει συστηματικά το κρητικό δραματολόγιο, από τον Χορτάτση και τον Κορνάρο ώς τον Καζαντζάκη; Γιατί δεν υπάρχει μια ντόπια ορχήστρα που να ειδικεύεται στα έργα των Κρητών συνθετών (η Συμφωνιέτα Χανίων που είδε ιδρύσει ένας πρώην δήμαρχος έπαιζε, όποτε έπαιζε, άλλα πράγματα, και εξαφανίστηκε μόλις αποσύρθηκε από την πολιτική ο ιδρυτής της…); Πότε θα δούμε επιτέλους μια έκδοση επιστημονική και πλήρη των σημαντικότερων Κρητικών συγγραφέων, τα Άπαντα του Κονδυλάκη λ.χ. ή του Πρεβελάκη;

Η απάντηση είναι απλή. Όλα αυτά δεν ενδιαφέρουν. Κοστίζουν ελάχιστα χρήματα, απαιτούν επενδύσεις κυρίως στην παιδεία και το ταλέντο των ανθρώπων. Και αυτά, τους πολιτικούς και τους εργολάβους τούς αφήνουν εντελώς απαθείς.

~.~

Όσο υποχωρεί ο Θεός, τόσο αυξάνει το Κράτος. Όλη η ιστορία των Νέων Χρόνων, όλη η μετάβαση από τις παραδοσιακές στις νεωτερικές κοινωνίες, συνοψισμένη σε μια φράση: από τη Θεία στην Κρατική Πρόνοια. Όσο ο σύγχρονος άνθρωπος χάνει την πίστη του στις βουλές του Υψίστου, άρα και την εγκαρτέρηση, την απαντοχή, την υπαρξιακή βεβαιότητα και την πεποίθηση για την τελική επιβολή της δικαιοσύνης που η ιδέα του Θεού παρέχει, τόσο κρέμεται από τον επίγειο υποκαταστάτη του: το Κράτος.

Όχι μόνο η ευημερία του, αλλά και η υγεία του, η ασφάλειά του, η ίδια η ευτυχία του εξαρτάται από το Κράτος και τις υπηρεσίες του. Η αποτυχία του Κράτους εδώ σημαίνει κάτι πολύ περισσότερο από μια διοικητικού τύπου απογοήτευση: είναι μια θεμελιακή υπονόμευση, ένας μεταφυσικός κλονισμός, η ανάδυση του αισθήματος της πλήρους αβοηθησίας απέναντι στο Κακό και τις άπονες δυνάμεις της Φύσης. Η πίστη στο δίκαιο και την ευταξία, καταρρέει. Ο άθεος ερήμην του κράτους, ερήμην της Προόδου που εκείνο υπόσχεται και εγγυάται, είναι φτερό στον άνεμο, ήδη ψυχικά καταρρακώνεται.

Υπαρξιακή απελπισία. Η ίδια εκείνη που βλέπουμε όλο και συχνότερα στις Δυτικές κοινωνίες των ημερών μας.

~.~

Καταμεσής του δρόμου ήταν μια πέτρα
μια πέτρα ήταν καταμεσής του δρόμου
μια πέτρα ήταν καταμεσής του δρόμου
ήταν μια πέτρα.

Ποτέ δε θα ξεχάσω τούτο το συμβάν
όσο τα μάτια μου θα ζουν τα κουρασμένα.
Ποτέ δε θα ξεχάσω πως μια πέτρα
ήταν καταμεσής του δρόμου
μια πέτρα ήταν καταμεσής του δρόμου
καταμεσής του δρόμου ήταν μια πέτρα.

CARLOS DRUMMOND DE ANDRADE, «No meio do caminho»

*

Για να δεις έναν κόσμο σε μια πέτρα του δρόμου,
σ’ ένα άγριο λουλούδι ουρανό για να δεις,
κλείσε τ’ άπειρο μέσα στη σφιχτή σου παλάμη,
το αιώνιο νιώσε στον σφυγμό της στιγμής.

WILLIAM BLAKE, “To see a World…”

~ . ~

Ιδιωτικές φωτογραφίσεις που διαρρέουν, έγγραφα καταχωνιασμένα, γράμματα απόρρητα, ντροπιαστικά μυστικά… Σε σχέση με τον παραδοσιακό, αναλογικό κόσμο που μας περιβάλλει, ο κυβερνοκόσμος αποδεικνύεται πολύ λιγότερο εχέμυθος. Όμως δεν είναι αυτή η κύριά του πρωτοτυπία. Για πρώτη πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία, δεν είναι μόνο οι από πάνω που παρακολουθούν τους από κάτω – πλέον γίνεται ευχερώς και το αντίστροφο. Η ηλεκτρονική δικτύωση μάς έχει κάνει όλους περίοπτους στα εταστικά βλέμματα, έκθετους στη φιλοπεριέργεια των οικείων και την επιβουλή των εχθρών, αθέλητους ηθοποιούς σ’ έναν πλανητικό θίασο. Οι ερωτικές μας περιπτύξεις, οι μοχθηρές ή ανάλαφρες ακριτομυθίες και οι όζουσες συναλλαγές μας είναι τα νέα θεάματα και ακροάματα αυτού του θιάσου – ένα οικουμενικό reality show όπου υποδυόμαστε όλοι θέλοντας και μη τον εαυτό μας.

«Ο κόσμος σκηνή»: η παλιά εκείνη ρήση του Μένανδρου, το «All the world’s a stage», όπως τη μετέγραψε ο Σαίξπηρ, ποτέ δεν ήταν περισσότερο αληθινή. «Γιατί να χάνει κανείς τον καιρό του, γράφοντας για ήρωες που δεν υπήρξαν ποτέ;» δήλωνε προ καιρού γνωστός μυθιστοριογράφος σε ελβετική εφημερίδα. Πράγματι, ο νέος βιογραφισμός ως διαρκής αυτοέκθεση, ως εκθεατρισμός, ως πόζα και σώου και outing είναι πανταχού παρών και τα πάντα πληρών. Όλος ο κόσμος φαντάζει πια γιγάντια κλειδαρότρυπα, με εικόνα σε HD και ήχο Dolby surround για να μη χάνουμε καμιά πικάντικη λεπτομέρεια. Οι πεζογράφοι τά ’χουν βαφτίσει όλα αυτά με το βαρύγδουπο non-fiction. Είναι στην τηλεόραση όμως που τα λεν με τ’ όνομά τους: reality.

~.~

Το απόσπασμα από πρόσφατη έκθεση της Europol:

«Ειδικοί εκτιμούν ότι έως το 2026 το 90% του διαδικτυακού περιεχομένου θα είναι πιθανώς συνθετικά παραγόμενο. Ως συνθετικά μέσα νοούνται τα μέσα που παράγονται ή χειραγωγούνται με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα συνθετικά μέσα χρησιμοποιούνται σε παιχνίδια, στη βελτίωση των υπηρεσιών ή της ποιότητας ζωής, όμως η αύξησή τους και η βελτίωση της τεχνολογίας έχει μεγεθύνει την παραπληροφόρηση.»

Synthetic media, AI, manipulated, «deepfakes». Ο άνθρωπος είναι το ζώο που εξαπατά διαρκώς τον εαυτό του, έλεγε ο Παβέζε. Τώρα που βρήκε και άξιο βοηθό, ποιος τον πιάνει…

~.~

Το ότι υπάρχουν άνθρωποι παρακμίες, άβουλοι, διεφθαρμένοι ώς το μεδούλι, η ιστορία, η λογοτεχνία μάς το έχουν δείξει τόσες φορές ώστε καταντά κοινοτοπία να το επαναλαμβάνεις. Σήμερα, εποχή της δημοκρατικής προκατάληψης, το ότι ένας ολόκληρος λαός, ως σώμα, ως συλλογικότητα συντεταγμένη, μπορεί να είναι τέτοιος, παρά τον Θουκυδίδη και παρά τον Γίββωνα, μας ξεπερνά – το θεωρούμε σκανδαλώδες.

~.~

«Η Βενετική πολιτεία εκυβέρνα τας επτά Νήσους με το σύστημα της διαφθοράς. Οι αντιπρόσωποι εκλέγοντο εκ της κλάσεως των ευγενών αρχόντων, ήτις ήτον η ευκαταφρονεστέρα, αμαθεστέρα και η μάλλον διεφθαρμένη δι’ ανηθικότητα και ελλεεινότητα. Η δύναμις ταύτης της κυβερνήσεως υφίστατο εις την επίβουλον τέχνην του να υποθάλπη τας προλήψεις της ευγενείας, και να βάλη αυτάς εις αντίταξιν προς τας αξιώσεις της δευτέρας κλάσεως και τα νόμιμα δικαιώματα του λαού.»

Ο Ιωάννης Καποδίστριας για το πώς, μέσω των διεφθαρμένων Ελλήνων ευγενών, κυβερνούσαν οι Βενετοί τα Επτάνησα. Ενδιαφέρον έχει η παρατήρησή του ότι επιδοτούσαν την αμάθεια και μοίραζαν χαριστικώς πανεπιστημιακά πτυχία σε γόνους αρχοντικών οικογενειών που δεν έμπαιναν καν στον κόπο να φοιτήσουν κανονικά.

«Η Βενετική Γερουσία ουδέποτε συνεχώρησεν να συστηθώσι σχολεία δημόσια εις ταύτας τας νήσους. Μόνον εις την πρωτεύουσαν και το πανεπιστήμιον Παταβύου οι ιθαγενείς των Επτανησίων έπρεπε να πορευθώσιν όπως εκπαιδευθώσι. Πλην μάλλον κατά προνόμιον Μακιαβελικόν ηδύναντο αυτοί να λάβωσι διπλώματα της επιστήμης του δικαίου και των άλλων σχολών, άνευ του να διατρέξωσι πρότερον τακτικήν τινά σπουδήν εν τω πανεπιστημίω. Τοιούτον είδος δεσποτισμού εφαρμοζόμενον καθ’ όλους τους κλάδους της Κυβερνητικής διαχειρίσεως των Ιονίων καθυπέβαλεν ανθρώπους και περιουσίαν εις την εξουσίαν ασθενείας και αμαθείας».

(Περί της Βενετικής Κυβερνήσεως στα Ιόνια. Από το Υπόμνημα του Ιωάννη Καποδίστρια στο Αγγλικό Υπουργείο Εξωτερικών σχετικό με την κατάσταση στα Ιόνια Νησιά).

Πόσο έχει αλλάξει η κατάσταση σήμερα; Ο Δ. Ψαρράς στην έρευνά του για τη διπλωματική του Κυριάκου Μητσοτάκη στο Χάρβαρντ αναφέρει ότι «έχει λάθη που δεν θα έκανε παιδί δημοτικού», ότι «περιέχει απίστευτες ανακρίβειες και ψέματα». Παρ΄ όλα αυτά, «Η εργασία βραβεύτηκε στο Χάρβαρντ» ενώ «στην τελετή αποφοίτησης του Κυρ. Μητσοτάκη από το Χάρβαρντ είχε παραστεί ο πατέρας του Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, πρωθυπουργός εκείνη την περίοδο, ως άτυπος προσκεκλημένος του τότε Αμερικανού προέδρου Τζ. Μπους του πρεσβύτερου».

~.~

Μέσα σε έναν μόνο χρόνο οι καλλιέργειες οπιούχων φυτών στο Αφγανιστάν, που επί αμερικανοκρατίας έπιαναν πάνω από το 50% των αρόσιμων εκτάσεων, μειώθηκαν εντυπωσιακά. Σε ορισμένες επαρχίες ακόμη και κατά 99%.

ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ

*

*