Στήλες | Μarginalia (από τον Γιώργο Πινακούλα)

Τα marginalia είναι σύντομα σχόλια γραμμένα στα περιθώρια της σελίδας. Είναι συνεπώς πρόχειρα και μικρά σε έκταση· είναι επίσης συνειρμικά, διότι παίρνουν αφορμή από κάτι που βρίσκεται μέσα στο σώμα της σελίδας αλλά πηγαίνουν τελικά κάπου αλλού· είναι, τέλος, παρασιτικά, διότι τρέφονται από το σώμα της σελίδας, όπως ο κισσός από το δέντρο, παίρνοντας έτσι κι αυτά λίγη από τη λάμψη του.

Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα

*

M A R G I N A L I A
γράφει ο Γιώργος Πινακούλας

Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα, το διάσημο μυθιστόρημα του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, μεταφέρθηκε πρόσφατα ξανά στον κινηματογράφο από τον σκηνοθέτη Μιχαήλ Λόκσιν. Η ταινία έκανε πρεμιέρα στους ρωσικούς κινηματογράφους στα τέλη του περασμένου Ιανουαρίου κι έσπασε κυριολεκτικά τα ταμεία. Την έχουν παρακολουθήσει μέχρι στιγμής περισσότεροι από 5.500.000 Ρώσοι θεατές κι έχει αποφέρει στους παραγωγούς περισσότερα απ’ τα διπλάσια χρήματα απ’ όσα δαπανήθηκαν για τη δημιουργία της.

Η ταινία παρακολουθεί σε γενικές γραμμές το μυθιστόρημα: Ο διάβολος, με τη μορφή του Γερμανού καθηγητή μαύρης μαγείας Βόλαντ, φτάνει στη Μόσχα της δεκαετίας του 1930. Και τότε αρχίζουν να συμβαίνουν τα πιο παράξενα πράγματα: άνθρωποι εξαφανίζονται μυστηριωδώς, γάτες μιλάνε, γυναίκες μεταμορφώνονται σε μάγισσες.

Στην ταινία του Λόκσιν όμως η ιδιοφυής ιστορία του Μπουλγκάκοφ περιπλέκεται ακόμα περισσότερο. Στο μυθιστόρημα συνυφαίνονται τρία αφηγηματικά νήματα: οι περιπέτειες του Βόλαντ και της καρναβαλικής συνοδείας του στη Μόσχα, η ερωτική ιστορία του μαιτρ και της Μαργαρίτας, και, τέλος, το μυθιστόρημα που έγραψε ο ίδιος ο μαιτρ με ήρωα τον Πόντιο Πιλάτο. (περισσότερα…)

Tο ημερολόγιο της Λουντμίλας

*

M A R G I N A L I A
γράφει ο Γιώργος Πινακούλας

Βρισκόμαστε στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Ο απόστρατος στρατιωτικός Λουντμίλος ζει μια ήσυχη ζωή σε μια παραθαλάσσια γαλλική πολίχνη, στην Ετρετά της Νορμανδίας. Ο ανέφελος βίος του όμως θα διακοπεί απότομα, όταν θα προσκληθεί στην ανάγνωση της διαθήκης της πρώην συζύγου του Λουντμίλας, που είχε πεθάνει λίγες μέρες νωρίτερα. Όπως αποδεικνύεται, η Λουντμίλα του κληροδότησε το σπίτι της στη Ρουέν, εκείνο το ίδιο σπίτι στο οποίο είχαν ζήσει τον έρωτά τους πολλά χρόνια πριν. Εκεί, ανάμεσα στα βιβλία της, ο Λουντμίλος θ’ ανακαλύψει το ημερολόγιό της, όπως θ’ ανακαλύψει και τον πόνο που της προκάλεσε. Διαβάζοντας το ημερολόγιο, ξαναζεί, μέσα απ’ τα μάτια της Λουντμίλας, τον έρωτά τους, αλλά και τις μάταιες προσπάθειές της να τον ξεπεράσει στα χρόνια που ακολούθησαν. Πάνω στις οδυνηρές αναμνήσεις της Λουντμίλας χτίζεται το υπέροχο μυθιστόρημα Οι αλεπούδες του Περ-Λασαίζ της Ρένας Λούνα.

Η αγγελία του θανάτου της πρώην γυναίκας του θα επηρεάσει βαθιά τον Λουντμίλο. Καθώς συνειδητοποιεί πως δε θα ξανασμίξουν, κι ας είχαν ήδη χρόνια να ιδωθούν, συντρίβεται, κι ας μην τολμά να το παραδεχτεί ούτε στον εαυτό του. Το παλιό τραύμα ξανανοίγει και ο Λουντμίλος βυθίζεται σ’ ένα σκοτεινό όραμα: (περισσότερα…)

Το πνεύμα του καρναβαλιού

*

M A R G I N A L I A
γράφει ο Γιώργος Πινακούλας

Δύο τόμους δοκιμίων αφιερωμένων αποκλειστικά στο μυθιστόρημα έχει δημοσιεύσει ως τώρα ο Σταύρος Ζουμπουλάκης. Ο πρώτος τόμος φέρει τον τίτλο Υπό το φως του μυθιστορήματος (Πόλις, 2015) και ο δεύτερος έχει τίτλο Μυθιστορηματικό αναγνωστήριο (Πόλις, 2021). Τα τριάντα επτά συνολικά δοκίμια που συγκεντρώνονται στους δύο αυτούς τόμους έχουν γραφτεί και δημοσιευτεί σε διάφορα έντυπα κατά τη διάρκεια πολλών ετών: το παλιότερο απ’ αυτά δημοσιεύτηκε ήδη το 1996 και το πιο πρόσφατο μόλις το 2021. Μπορούμε συνεπώς να πούμε πως, διαβάζοντάς τα, ο αναγνώστης μπορεί να σχηματίσει μια συνολική άποψη για την περί μυθιστορήματος αντίληψη του Ζουμπουλάκη.

Τι αναλύει ο Ζουμπουλάκης όταν αναλύει ένα μυθιστόρημα; Ο ίδιος λέει πως «το μυθιστόρημα σκέφτεται, με τρόπο αινιγματικό, τη ζωή και τον κόσμο» και όποιος διαβάζει μυθιστορήματα «θέλει ακριβώς, συνειδητά ή ανεπίγνωστα, να ξεδιαλύνει λίγο το αίνιγμα της ζωής του, να φωτίσει το μυστήριό της, μα και να διευρύνει τα όρια της δικής του κατανόησης του κόσμου και των ανθρώπων».[1] Ξεκαθαρίζει λοιπόν ρητά πως δεν τον απασχολεί η τεχνική του μυθιστορήματος, οι αφηγηματικοί τρόποι, το χτίσιμο των χαρακτήρων κ.λπ. Ούτε πάλι τον ενδιαφέρει η γλώσσα, η ιδιαίτερη πολυφωνική γλώσσα του μυθιστορήματος, ούτε και ο ρυθμός ή η μουσικότητα της έκφρασης. Το μόνο που κοιτάζει σ’ ένα μυθιστόρημα είναι το περιεχόμενό του: οι απαντήσεις που δίνει στα ερωτήματα της ζωής, πώς μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα την πραγματικότητα που μας περιβάλλει. Αυτό λοιπόν που αναζητά ο Ζουμπουλάκης στο μυθιστόρημα είναι ιδέες, κοινωνιολογικές παρατηρήσεις, φιλοσοφικές θεωρίες. Ακόμα χειρότερα, πολλές φορές αυτό που αναζητά είναι απλώς ένα ηθικό δίδαγμα, πρακτικές υποδείξεις για το πώς πρέπει να ζεις, για το ποιο είναι το κακό και ποιο το καλό. (περισσότερα…)