*

του ΣΩΤΗΡΗ ΓΟΥΝΕΛΑ

~.~

Αχνοφαίνεται πέρα μακριά. Ένα κομμάτι βουνοκορφής. Αχνό μέσα απ’ τη ζέστη που ανεβαίνει κι απλώνεται αργά αργά μαζί με το φως της μέρας, τους ήχους από τα τζιτζίκια και ότι άλλο σκιρτά στην ύπαιθρο.

Κοιτάζεις από ένα ψηλό σημείο. Είσαι σε σπίτι εξοχής, σε ύψωμα, κι αγναντεύεις πέρα τη βουνοκορφή. Αχνοφαίνεται κι όμως ελκύει. Μπορεί να θυμίζει κάτι άλλο, μια ανεπαίσθητη μορφή, μια εικόνα που έρχεται από το παρελθόν, άσβηστη, χαμένη ποιος ξέρει σε ποιο άβρετο βάθος που κάτι υπονοεί, κάτι υποβάλλει.

Και ο όγκος; Δεν σημαίνει κάτι, δεν φανερώνει; Διακρίνεις από μακριά δέντρα και βλάστηση. Όλα αχνά, σαν πίνακας ακουαρέλας, νεροχρώματα. Από πάνω απλωμένος ουρανός, αυτό το γαλάζιο, κάπως θαμπό, σίγουρα λόγω υδρατμών ζέστης που κόρωσε αυτές τις μέρες.

Άραγε ποιος λόγος σ’ έκανε να σταματήσεις σ’ αυτό το σημείο του βουνού; Ένα τοπίο ανοιχτό, όπου το βλέμμα περιφέρεται ελεύθερο, ζητάει κάτι να βρει, σίγουρα όμορφο, διάφανο, απλό αν όχι αδρό. Γραμμές, σχήματα, όγκοι, φύλλα, φυλλωσιές, κλαδιά, κορμοί μισοκαμένοι από την σχετικά πρόσφατη πυρκαγιά, ξερά χόρτα που τα χρυσίζει ο ήλιος, κυπαρίσσια καταπράσινα υψωμένα λίγο πιο ’κει που γλύτωσαν το κάψιμο, το μικρό νεκροταφείο του χωριού που πας να το πεις κοιμητήριο –αυτό είναι το σωστό, αλλά προϋποθέτει πίστη στην Ανάσταση–, πουλιά εξαφανισμένα –δεν ακούστηκε λαλιά–, το τσιτσίρισμα των τζιτζικιών, θάμνοι ξεραμένοι αλλά και άλλοι ολοζώντανοι και βέβαια ένας ολόκληρος μικρόκοσμος, εκατοντάδες λιλιπούτια πλάσματα αφανή, που αυλακώνουν το χώμα κρυμμένα.

Τώρα κοιτάζω φοίνικες. Δεν έχουν «ανδρωθεί» ακόμη, μοιάζουν παιδικοί. Είναι φουντωτοί, πράσινοι, τα μυτερά τους φύλλα σαν σπαθιά, περιβάλλουν το σπίτι, ακοίμητοι φρουροί ανήλικες, αντικρίζουν μικρές πεταλούδες που φάνηκαν μια στιγμή και χάθηκαν. Τις στροβιλίζει κι αυτές η αύρα και πετούν ανάμεσα στις πρασινάδες, ψάχνουν να βρουν κανένα λουλούδι να χαρούν την ευωδιά του ή να χαϊδευτούν στα πέταλά του.

Υπάρχει απουσία τρυφερότητας.

Έχουν παντού προωθήσει τη βία. Δεν είναι μόνο στους πολέμους και στις εμφύλιες συρράξεις που κατακλύζουν την Αφρική (Ρωσία και Ουκρανία, εξάλλου, τι είναι;). Αυτά είναι η εκδήλωση της βίας, αλλά η βία προϋπάρχει, ένα «θηρίο» κατοικεί τον άνθρωπο σαν ένας συνδυασμός άγριου θυμικού που ξεσπά αγκαλιά με μια πατικωμένη επιθυμία, υποθέτω καταπιεσμένη, που εκρήγνυται και τα βάφει όλα κόκκινα.

Με τις ταινίες που προβάλλονται εξοικειώνονται οι θεατές με το έγκλημα, τη βία, το αίμα (και το σεξ). Έχει καθιερωθεί ως συνδυασμός τους, έχουν ολότελα αφαιρέσει τη Φύση (Κτίση) και την Ομορφιά και προωθούν όλα τα άλλα. Σκηνοθετική ικανότητα, επίδοση στη φωτογραφία, καλή ηθοποιία συνδυάζονται και επινοούν ταινίες όπου προβάλλεται άλλοτε κρυμμένη άλλοτε ολοφάνερη η εγκληματική πράξη. Τα πτώματα των δολοφονημένων ξαπλωμένα πάνω στα τραπέζια του νεκροτομείου συνοδεύονται από μουσικές που συχνά σε θέλγουν. Η όλη κατάσταση τυλίγεται σε ωραίο περιτύλιγμα και σερβίρεται. Μήπως όμως είναι ένας τρόπος να πεις ότι «κοιτάξτε, αυτό είναι η ζωή»;

Δημιουργείται έτσι μια ανταλλαγή: από τη μια η εικονική πραγματικότητα, από την άλλη η πραγματικότητα του κόσμου, κάποια στιγμή αυτά τα δύο γίνονται ένα. Όμως η εικονική υπερτερεί.

Συγκρίνουν πολύ τη βία στη φύση με εκείνη των ανθρώπων. Αυτό μπορεί να γίνει από τότε που εξομοίωσαν τον άνθρωπο με το ζωικό και φυτικό βασίλειο. Όσο ο άνθρωπος διέφερε ριζικά, όσο ήταν αυτό που η παράδοση έλεγε «εικόνα Θεού» δεν γινόταν αυτό. Όχι ότι δεν υπήρχε βία μέσα σε αυτά τα πλαίσια, αλλά την ερμήνευαν ως ένα συνδυασμό δαιμονικού στοιχείου και ανθρώπινης ξεστρατισμένης βούλησης.

Υπήρχε τότε η δυνατότητα της μεταστροφής, υπήρχε η ελπίδα ότι η πορεία του ανθρώπου δεν είναι ένας κλειστός ορίζοντας, ώσπου ο άνθρωπος να βυθιστεί στη λάσπη (πνευματική ή ηθική). Μπορούσε να ξανασηκωθεί, μπορούσε να αντικρίσει Φως, μπορούσε να αλλάξει.

Σήμερα που εξατμίστηκε η «εικόνα» τι γίνεται; Πώς θα σταματήσει το μέσα «θηρίο»; Από που θα αντλήσει ο βουτηγμένος στη λάσπη άνθρωπος τη δυνατότητα εξόδου από το αδιέξοδο; Θα βρει το κουράγιο να αγωνιστεί μέσα του και να επιβάλλει κάθαρση με την αρχαία ή τη χριστιανική σημασία;

Ο Σταύρος Ξαρχάκος (ναι, ο συνθέτης) είχε γράψει ένα συγκλονιστικό για την αλήθεια του κείμενο που το βρίσκω άκρως επίκαιρο. Μεταξύ άλλων έλεγε:

«Μια κουλτούρα κοινωνικής επιθετικότητας και αγριότητας που επιβάλλει τον εγωκεντρικό ατομικισμό ως ύψιστη πολιτιστική αξία. Αυτή που λειτουργεί στα πλαίσια της εθνικής, της ηπειρωτικής και της διεθνικής μας καθημερινότητας ως επιθετικό ιδεώδες για να μετασχηματίζεται κάθε τόσο σε πολεμικό γεγονός για την εξυπηρέτηση μεγάλων συμφερόντων αφενός και την επιβολή υπερ-εξουσιαστικότητας, αφετέρου. Ακριβώς αυτό συμβαίνει τώρα με την αμερικανική υπερδύναμη, η οποία το 1945 επέβαλε την έναρξη της ατομικής εποχής και της ενδεχόμενης ανά πάσα στιγμή πυρηνικής καταστροφής (μερικής ή γενικής). Ακολούθησαν χρόνια πυρηνικού ανταγωνισμού –Ψυχρού Πολέμου– των δύο τότε κόσμων με επικίνδυνες κορυφώσεις που οδήγησαν στο χείλος της πυρηνικής καταστροφής, αλλά και με συνεχείς πολεμικές τοπικές συγκρούσεις που αύξησαν τη φρίκη στον κόσμο μας, αφού η πολεμικότητα είχε αναχθεί σε ιδεώδες ενός πολιτισμού πολέμων, για την επιβολή –και από τις δυο πλευρές– γεωστρατηγικών, γεωπολιτικών και γεωοικονομικών συμφερόντων. Ώσπου ο ανατολικός πόλος κατέρρευσε για να διαμορφωθεί από το 1989-1990 ο τρομερός μονοπολικός κόσμος της διαβολικής-αγγελικής αμερικανικής πλανηταρχικής υπερδύναμης, η οποία θεώρησε από εκεί και πέρα ότι είναι εξουσιοδοτημένη ηθικά να ‘σώσει’ χώρες, λαούς, ανθρωπότητα…» (Ελευθεροτυπία, «Η επικίνδυνη κουλτούρα του ναρκισσισμού» 12-13 Απριλίου 2003).

Χρειάζεται να πω εδώ ότι αυτά τα πράγματα τα γνωρίζουν οι παλαιότεροι (οι άνω των 60), τα γνωρίζουν και τα καταλαβαίνουν, αλλά αυτοί που τα γράφουν είναι λίγοι. Στο άρθρο αυτό ο συγγραφέας του συνοψίζει μια πραγματικότητα που αφορά τον πλανήτη ολόκληρο και που στις μέρες μας, μετά την εκλογή του νέου αμερικανού προέδρου παρουσιάζεται ανάγλυφη και επαναλαμβανόμενη, παρά τις περί ειρήνης υποσχέσεις του νεοεκλεγέντος (πίσω από κάθε προωθούμενη ειρηνική διευθέτηση κραδαίνεται και μια απειλή…). Η αλλαγή από τότε μέχρι σήμερα είναι ότι η Ρωσία ανεβαίνει στο προσκήνιο και μάλιστα ενισχυμένη από την συμμαχία της με την Κίνα (στην αγκαλιά της οποίας την έστειλε η αμετροεπής πολιτική των ΗΠΑ).

Ο Ξαρχάκος καταγγέλλει πιο κάτω και κάτι άλλο:

«…τον πολιτισμό της προσδοκίας για ένα καλύτερο κόσμο δεν τον επεδίωξε ούτε ως αντίληψη ούτε ως τρόπο πολιτικής ευθύνης […] Ο στόχος των ΗΠΑ ήταν να καλύψουν την αγριότητα του δικού τους πολιτισμού, ενός άγριου ναρκισσισμού, όπως έγραψε το 1978 στο ομότιτλο βιβλίο του ο Αμερικανός στοχαστής και αναλυτής του πολιτισμού Christopher Lasch, ο οποίος δημιούργησε βαθιά αίσθηση επικρίνοντας «τον ψευδεπίγραφο πολιτισμό της εγωϊστικότητας και της ηδονιστικότητας που κυριάρχησε στην Αμερική τη δεκαετία του ’70».

Όσοι εδώ και χρόνια ασκήσαμε ριζική κριτική στον Δυτικό πολιτισμό δεν καταφέραμε να πείσουμε τους πολίτες αυτής της παράξενης χώρας (για την Ελλάδα μιλάω) ότι ο λαός της έχει αρχαίες αν όχι αρχέγονες καταβολές (Αρχαία Ελλάδα και Βυζάντιο) που τα νοήματα και οι σημασίες που εκπέμπουν βρίσκονται στους αντίποδες των «προτάσεων» του νεώτερου δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού. Δεν θα πρέπει να ρωτηθούμε σήμερα για κάποια ζητήματα που δεν αναρωτιόμαστε ποτέ; Όπως:

Πούθε άντλησαν οι δυτικοί την Αναγέννησή τους; Δεν την άντλησαν από την αρχαία φιλοσοφία, παιδεία, τέχνη και πολιτική; Σε ποιο βαθμό αυτά που έλαβαν τα παραμόρφωσαν; Την χριστιανική τους παράδοση που την βρήκαν; Τους πρώτους αιώνες η χριστιανοσύνη δεν ήταν ενωμένη; Γιατί διασπάστηκε και εν τέλει κόπηκε σε πολλά κομμάτια; Από που κι ως που άνθρωποι άγευστοι αγιοπνευματικής παράδοσης, Εκκλησίας και Θεολογίας θα μας πουν σε μακροσκελείς αναλύσεις τι είναι Εκκλησία και χριστιανισμός αλλά ακόμη και τι είναι θρησκεία; Από που κι ως που ένας Φρόυντ άσχετος ακόμη και με την ιουδαϊκή παράδοση θα μας εξαγγείλει ότι η θρησκεία είναι απάτη; Μια θεολογία που δεν είναι άλλο από εννοιολόγηση, όπως αναπτύχθηκε στο δυτικό χριστιανισμό, τι σχέση μπορεί να έχει με την αποκαλυπτική-εκκλησιαστική θεολογία; Η λογοκρατία μέχρι πότε θα κυριαρχεί ως μοναδικός πάροχος αλήθειας σ’ έναν κόσμο που έχει κοπεί χίλια κομμάτια;

Η ανικανότητα λογικών λύσεων φαίνεται σε όλο της το μέγεθος στη Μέση Ανατολή:

«Το αφήνω στους ιστορικούς να κρίνουν αν το Ισραήλ διαπράττει γενοκτονία στη Γάζα. Αυτό που είναι ξεκάθαρο για μένα είναι ότι η ισραηλινή κυβέρνηση διαπράττει αυτοκτονία, ανθρωποκτονία και αδελφοκτονία στη Γάζα».

Αυτά είναι λόγια του Τόμας Φρήντμαν ενός από τους πιο «διακεκριμένους αρθρογράφους στον κόσμο» και δημοσιεύτηκαν στους Τάιμς Νέας Υόρκης (μεταφέρθηκαν από τον Νότη Παπαδόπουλο στην Καθημερινή της 31ης Αυγούστου 2025 σε άρθρο με τίτλο «Γεωπολιτική αυτοκτονία στη Μέση Ανατολή»).

Για να βλέπεις τι συμβαίνει στον κόσμο, για να κατανοείς και για να κρίνεις χρειάζεται κριτήριο που δεν μπορεί να περιορίζεται σε μια διανοητική ανάλυση και διπλωματική γλώσσα. Γιατί ο άνθρωπος δεν είναι μονάχα λόγος είναι και θυμικό, είναι και επιθυμία, είναι και πάθος, είναι και μάνητα που σε τέτοιες περιπτώσεις ξεπερνάει κάθε όριο. Μα το σημαντικότερο είναι η αίσθηση και συναίσθηση που έχω για τον άλλο άνθρωπο. Υπάρχει για μένα; Συν-υπάρχει;

Ερώτημα; Αυτή τη στιγμή με όλα τα φριχτά που συμβαίνουν στον κόσμο θεωρούμε ότι οι λαοί συν-υπάρχουν και επιμελούνται την αγαστή συνεργασία και συμπάθεια ή απλούστατα προωθούνται ανελέητοι ανταγωνισμοί και αντιπαλότητες συχνά μάλιστα ερήμην των λαών;

Ο κόσμος βρίσκεται στα πρόθυρα πρωτόγνωρης παγκόσμιας σύρραξης. Εάν δεν πιστέψει ο άνθρωπος ότι δεν είναι αυτός ο κυρίαρχος και ότι δεν μπορεί να κάνει ό,τι θέλει στον πλανήτη, σωτηρία δεν θα παρουσιαστεί. Ο άνθρωπος πρέπει να εγκαταλείψει την εξωστρέφεια από την οποία τρέφεται αιώνες και να στραφεί στο μέσα. Να αντιμετωπίσει τον εαυτό του, που έχει ξεχάσει ποιος είναι αληθινά και από πούθε έρχεται.

Εκεί μέσα παίζεται όλο το παιχνίδι της βίας και της μη βίας, της ειρήνης και της αμάχης, της μάνητας και της ησυχίας, αυτής της πνευματικής ησυχίας για την οποία μιλούν οι Ησυχαστές.

Κάποτε αυτή η πνευματική ησυχία και ειρήνη συνδυαζόταν με τη φυσική ησυχία. Σήμερα ο πολιτισμός των πόλεων την τίναξε στον αέρα, δεν τη βρίσκεις παρά μονάχα αν φύγεις εκτός πόλης. Μα και εκεί δύσκολα τα πράγματα. Ο θόρυβος θεωρείται πρόοδος και εξέλιξη! Μα πως θα ακούσω τον μέσα εαυτό όταν κυριαρχεί παντού το βουητό του κόσμου; Υπάρχει ένα κήρυγμα του Κίρκεγκωρ που αναφέρεται στην ευαγγελική παραβολή των «κρίνων του αγρού». Ο Κίρκεγκωρ σχολιάζει συστήνοντας να γίνουμε μαθητές των λουλουδιών. Γιατί έτσι θα μάθουμε τη σιωπή και την υπακοή. Αυτά τα δύο θα μας πάνε πιο πέρα ή πιο μέσα. Θα διακόψουμε τη φλυαρία μας, το ασίγαστο κουβεντολόϊ μας, και θα αφουγκραστούμε σε βάθος τι λέει Εκείνος, ο Πρώτος, ο Αρχικός Δημιουργός και ο Λόγος του (Υιός). Να γιατί έχει τόση σημασία η σιωπή και η ησυχία. Και έτσι σιγά σιγά μπορεί να ανοιχτεί ο άνθρωπος σε εκείνο το ξεχασμένο κήρυγμα για την ουράνια βασιλεία.

*

Ξαναγυρίζω στο ύπαιθρο. Κατεβαίνω από το βουνό με το αυτοκίνητο και αντικρίζω τη θάλασσα. Είναι πρωί και ο ήλιος –φωτοδότης– έχει καταυγάσει ολόκληρη την επιφάνεια. Άσπρη, κάτασπρη θάλασσα, ασημίζει γυαλιστερή. Όπου σαλεύει κύμα, όπου φουσκώνουν νερά, ένας ασημένιος καταρράχτης σείεται πάνω στην απλωμένη πέτσα. Δημιουργείται ένας φωτεινός κόσμος, κάτι σαν τεράστιο σκηνικό Κτίσης, ο νους σε πάει στην αρχή της Δημιουργίας, όπου το Πνεύμα «επεφέρετο επάνω του ύδατος». Ένας κρυστάλλινος κόσμος. Κρύβεσαι κάπου μέσα σου για να θαυμάσεις χωρίς να σε βλέπουν. Έχει λησμονηθεί το πλατωνικό «θαυμάζειν». Από το πρωί ως το βράδυ εξηγούν. Τίποτε δεν μένει ανεξήγητο. Τέτοια μανία έχει καταλάβει τους ανθρώπους που σαν δεν υπάρχει εξήγηση για κάτι, μένουν άλαλοι, βουβοί, μισοπεθαμένοι. Μα τότε, σε αυτή την υποτιθέμενη σιγή, στη μετεώριση, μπορεί να ξαναπιάσουμε τον μίτο. Σαν τον μάγο στις Χίλιες και μία νύχτες, που ξεγέλασε την πριγκίπισσα κα πήρε το θαυματουργό λυχνάρι του Αλαδίνου. Ένα τέτοιο λυχνάρι είναι ο μίτος.

Και μαζί να συναντηθούμε με την oμορφιά. Η oμορφιά δεν είναι αισθητική παρουσία ούτε αξία. Είναι νεύμα Θεού. Είναι κάτι λογικά απροσδιόριστο που τινάζει στον αέρα τις επικρατούσες κρίσεις και απόψεις, τα ελαφρά τραγούδια, τους θυμούς της ποπ και ραπ μουσικής, την αποχαλίνωση των αισθήσεων. Η oμορφιά που είπε ο Ντοστογιέφσκι ότι θα σώσει τον κόσμο συντροφεύεται, συνοδεύεται και θάλλει, μαζί με την αγάπη, τη δικαιοσύνη και την ελευθερία. Στο βάθος των πραγμάτων υπάρχει μια αδιατάρακτη ενότητα άλλης τάξης, και πρέπει να βρεθεί σπρώχνοντας πέρα τα παράσιτα, τα ζιζάνια και τη σαβούρα των κοινωνιών που επάνω στην απρέπεια και τη χυδαιότητα καμώνονται τις ελεύθερες ή μάλλον τις «απελευθερωμένες». Αυτή η «απελευθέρωση» μήπως είναι το βύθισμα στη λάσπη και την ασχήμια;

///

*

*

*