Τρία βυζαντινά ποιήματα του 11ου αιώνα

Μετάφραση-Σημειώσεις
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΡΥΣΟΓΕΛΟΣ

1. Ανωνύμου

Στον τάφο του Βασιλείου Β΄ του Βουλγαροκτόνου

Ο βασιλιάς ορίζει μοναχός του
το μέρος που θα θάψει τη σορό του.
Εγώ ο Βασίλης, της πορφύρας θρέμμα,
στήνω τον τύμβο μου στη γη του Εβδόμου,
όπου θα βρω την ποθητή μου σχόλη
απ’ τους αρίφνητους, φριχτούς πολέμους.
Το δόρυ δεν ξαπόστασε, το ξέρεις,
ο βασιλιάς των Ουρανών σαν είπε
της Γης εδώ να γίνω ο βασιλιάς σας.
Τα μάτια μου δεν γνώρισαν τον ύπνο
τι ποιος για τους Ρωμαίους θα νοιαζόταν,
στη Δύση στρέφοντας το βέβαιο βλέμμα
ή στης Ανατολής τους πέρα τόπους;
Άραβες, Βούλγαροι κι Αρμένιοι, Σέρβοι
το ξέρουν πως σου λέω την αλήθεια.
Και τώρα που τον τάφο μου κοιτάζεις
αντάμειψέ με με τις προσευχές σου.

~.~

2. Ψευδο-Μιχαήλ Ψελλός

[Περιπλάνηση και πλάνη του Οδυσσέα]

Απ’ το Ίλιο διέφυγε σώος ο Οδυσσέας
κι από τους Κίκονες, τους Λωτοφάγους,
-εχθροί δεινοί και δόλιοι κι οι δυο τους-
το φονικό του Κύκλωπα το βλέμμα,
τη βαναυσότητα των Λαιστρυγόνων,
τα σκοτεινά τεχνάσματα της Κίρκης,
τον Άδη τον φριχτό και τις Σειρήνες,
κι απ’ τους Πλαγκτούς, της Χάρυβδης το στόμα
και τη σφοδρότητα της βίαιης Σκύλλας·
κι ο θάνατος τον βρήκε στην πατρίδα,
από τα χέρια του ίδιου του του σπλάχνου.

~.~

3. Χριστόφορος Μυτιληναίος

Στον Βασίλειο τον Χοιρινό

Γρυλλίζεις, τα έργα μου ζητάς να στείλω
και λες: «Αχ, τάισέ με τη γραφή σου!»
Φύγε! Δεν δίνουμε στον χοίρο μέλι.
Έχεις για γεύμα λίγα βελανίδια
κι αν θες και ξυλοκέρατα μαζί τους,
θα δεις, θα σε κεράσει η σύζυγός σου.

~.~

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Για το ποίημα 1: Ἕβδομον ήταν η ονομασία προαστίου της Κωνσταντινούπολης.

Για το ποίημα 2: Σύμφωνα με μία παράδοση, ο Οδυσσέας σκοτώθηκε από τον γιο του Τηλέγονο στην Ιθάκη, δίχως κανένας από τους δύο να γνωρίζει ποιος είναι ο άλλος. Η μητέρα του Τηλέγονου ήταν η Κίρκη.

Πλαγκτοί (βράχοι)• στα αρχαία είναι θηλυκό (Πλαγκταί), διότι υπονοείται το ουσιαστικό πέτραι. Πρόκειται για βράχους κοντά στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη (βλ. Ὀδύσσεια, μ 59).

Για το ποίημα 3: «Ξυλοκέρατο» είναι το χαρούπι. Εμφανές το λογοπαίγνιο που γίνεται στον τελευταίο στίχο.

ΤΑ ΠΡΩΤΟΤΥΠΑ

1. Ἀνωνύμου

Εἰς τὸν τάφον Βασιλείου Β΄ τοῦ Βουλγαροκτόνου

Ἄλλοι μὲν ἄλλους τῶν πάλαι βασιλέων
αὑτοῖς προαφώρισαν εἰς ταφὴν τόπους.
Ἐγὼ δὲ Βασίλειος, πορφύρας γόνος,
ἵστημι τύμβον ἐν τόπῳ γῆς Ἑβδόμου
καὶ σαββατίζω τῶν ἀμετρήτων πόνων,
οὓς ἐν μάχαις ἔστεργον, οὓς ἐκαρτέρουν·
οὐ γάρ τις εἶδεν ἠρεμοῦν ἐμὸν δόρυ,
ἀφ’ οὗ βασιλεὺς οὐρανῶν κέκληκέ με
αὐτοκράτορα γῆς μέγαν βασιλέα,
ἀλλ’ ἀγρυπνῶν ἅπαντα τῆς ζωῆς χρόνον
Ῥώμης τὰ τέκνα τῆς Νέας ἐρυόμην,
ὁτὲ στρατεύων ἀνδρικῶς πρὸς ἑσπέραν,
ὁτὲ πρὸς αὐτοὺς τοὺς ὅρους τοὺς τῆς ἕω.
Καὶ μαρτυροῦσι τοῦτο Πέρσαι καὶ Σκύθαι,
σὺν οἷς Ἀβασγός, Ἰσμαήλ, Ἄραψ, Ἴβηρ.
Καὶ νῦν ὁρῶν, ἄνθρωπε, τόνδε τὸν τάφον,
εὐχαῖς ἀμείβου τὰς ἐμὰς στρατηγίας.

(από: Θ. Δετοράκης, Βυζαντινή Φιλολογία, Αθήνα 2018, τ. 3, σ. 321)

~.~

2. Ψευδο-Μιχαήλ Ψελλός,

De Ulixis erroribus (π. 92)

Φυγὼν Ὀδυσσεὺς τὸν μαχησμὸν Ἰλίου,
πλῆθος δόλους τε Λωτοφάγων, Κικόνων,
Κύκλωπος δεινὸν ὄμμα τοῦ βροτοκτόνου,
τὴν Λαιστρυγόνων ὠμότητα καὶ Κίρκης
τρόπους ἀδήλους καὶ μεμηχανημένους,
ᾅδην τε φρικτὸν καὶ τῶν Σειρήνων φθόγγον,
πέτρας τε πλαγκτὰς καὶ Χαρύβδεως στόμα,
Σκύλλης τὸ δεινὸν καὶ βίαιον, ὡς ἔφη,
υἱοῦ χεροῖν τέθνηκεν ἐν τῇ πατρίδι.

(από: L. G. Westerink, Michaelis Pselli Poemata, Στουτγκάρδη/Λειψία 1992, σ. 464)

~.~

3. Χριστόφορος Μυτιληναίος

Εἰς τὸν Βασίλειον τὸν λεγόμενον Χοιρινόν (π. 84)

Τί πολλὰ γρύζεις τοὺς ἐμοὺς ζητῶν λόγους
καὶ «Σαῖς γραφαῖς θρέψον με» συχνῶς μοι λέγεις;
ἄπελθε πόρρω· χοῖρος οὐ τρώγει μέλι·
ἔχεις βαλάνους δεῖπνον, εἰ βούλει, φίλον.
ἂν οὖν μάλιστα καὶ κερατίων δέῃ,
ἡ σύζυγος πλήσει σε καὶ κερατίων.