~  .  ~

~ . ~

του ΓΙΑΝΝΗ ΜΠΕΗ

Διαβάζω τελευταία διάφορα σχόλια τάχα μου για την τεχνική παρακμή της σύγχρονης ελληνικής ποίησης. Ότι η ποίηση απαιτεί άσκηση, ότι ο καθένας πλέον μπορεί να βγάλει ένα βιβλίο από το πουθενά, ότι οι νέοι ποιητές είναι επί της ουσίας ποιητικά αστοιχείωτοι, δεν έχουν δείξει δείγματα κατάρτισης, δεν έχουν δομήσει ποτέ για να νομιμοποιούνται να αποδομούν, ότι ακόμα και ο στίχος τους δεν είναι στ’ αλήθεια ελεύθερος στίχος, παρά πεζόμορφος, πρόζα άκομψα στοιχισμένη σε στίχους, ήτοι κακή πρόζα και κακή ποίηση ταυτόχρονα.

Δεν τους κατηγορώ· αν και με λύπη μου διαπιστώνω πόσο εύκολα μπορεί κανείς στην εποχή μας να χαθεί στους λαβυρίνθους της πληροφορίας. Η απάντηση βέβαια, όπως πάντα, βρίσκεται στους ορθούς μηχανισμούς αναζήτησης και εντοπισμού, αλλά και την μη προκατειλημμένη προσέγγιση και αξιολόγηση· όχι στις γενικόλογες ισοπεδώσεις.

Ας πάρουμε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα σύγχρονης ελληνικής ποίησης, για να δούμε πόσο εύκολα μπορεί κανείς να εκφύγει της ουσίας και να πλανάται εκτροχιασμένος σε χώρους στείρας κριτικής.

Ω, στον Περαία το λιμάνι είναι βαθύ,
ξύλο και ξεβράκωμα σε κάθε Παοκτζή,
ρίξτε τον στη θάλασσα να πάει να γαμηθεί.

Το απόσπασμα αυτό κατά κοινή ομολογία πραγματεύεται κάτι απλό, έως θα έλεγα και απλοϊκό: τις απειλές των υποστηρικτών μιας ανώνυμης εταιρείας απέναντι στους φιλικά διακείμενους προς μιαν άλλη ανώνυμη εταιρεία. Και βρίσκει κανείς στον τάδε και στο δείνα ιστότοπο φωνασκίες του τύπου “ναι μεν, η αφαίρεση εσωενδύματος καθιστά την πράξη της συνουσίας πιο ευπροσέγγιστη, αλλά πώς θα μπορούσε ποτέ το βάθος ενός λιμανιού να συνεισφέρει σε αυτή;”. Και δώστου οι μομφές και οι κατακεραυνώσεις για το περιεχόμενο του έργου.

Κύριοι, θα σας θέσω ένα απλούστατο ερώτημα. Διαλέξτε εσείς ένα τρίστιχο απόσπασμα από ποιητή της αρεσκείας σας, οσοδήποτε “μεγάλο”, και ας με ενημερώσει κάποιος αν κατάφερε να βρει κάτι το νοηματικά πυκνότερο. Τι απαιτήσεις έχετε πια από τρεις στίχους ποίησης: να σας αποκαλύψουν το νόημα της ζωής; Και πάμε στο τεχνικό κομμάτι –γιατί περί αυτού γίνεται ο λόγος εν προκειμένω–, και βλέπουμε μιαν ομοιοκαταληξία να διατηρείται σε όλη την έκταση του ποιήματος με συνέπεια (για να γίνω συγκεκριμένος, και οι τρεις στίχοι τελειώνουν με τον ήχο “ι”, μάλιστα δύο εξ αυτών μοιράζονται τον καταληκτικό ήχο “θι”). Ο πρώτος στίχος μοιάζει με τέταρτο πέονα, με συγχωρείτε, τέταρτο παίονα ήθελα να γράψω, και οι δύο επόμενοι είναι γραμμένοι σε άπταιστο τροχαϊκό δεκατρισύλλαβο. Πού είναι λοιπόν η περιβόητη “προζο-ποίηση” στην οποία αναφέρεστε;

Η θέση μου γίνεται πιο σαφής αν πάμε σε ένα τεχνικά άρτιο δείγμα σύγχρονης ελληνικής ποίησης.

Και α και ου· και α.
Και ΔΑΠ Νου-Δου-Φου-Κου.

Πείτε μου, έχετε δει πιο στιχουργικά καθαρό ιαμβικό ημιτρίμετρο; Ξέρω, θα διαμαρτυρηθείτε, πώς είναι δυνατόν ένα δίστιχο να αποτυγχάνει να φέρει εις πέρας μια ομοιοκαταληξία· το κατανοώ. Είναι πράγματι απορίας άξιον πώς με μόνο δύο στίχους αστοχεί κανείς στο κομμάτι της ομοιοκαταληξίας. Θα μπορούσα να προτείνω, χωρίς να έχω πρόθεση να αλλοιώσω το περιεχόμενο του έργου, ότι ο πρώτος στίχος θα μπορούσε κάλλιστα να είναι “Και ου και α· και ου.” Έχω όμως κάτι που λείπει από εσάς, όταν με ευκολία αποφθέγγεστε, όταν φιλτράρετε ιεροεξεταστικά τα έργα των νεαρών επίδοξων δημιουργών: ταπεινοφροσύνη. Για να μη μιλήσει κανείς για τη νοηματική διαύγεια του παραπάνω –παρακαλώ να σημειωθεί– αυτοτελούς έργου, που καταφέρνει από τις κραυγές των ανωτέρων πιθήκων μέχρι το πολυσύνδετο σχήμα της Αγίας Γραφής να αγγίξει την ουσία της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης μέσα σε δυο γραμμές. Πρόκειται για ένα μπονζάι της ποίησης· ένα έργο που μόνον ο χρόνος –και σίγουρα όχι εσείς από τις αναπαυτικές σας πολυθρόνες– έχει το δικαίωμα να κρίνει.

Και για να πειστείτε ότι η εν λόγω αποτυχία ομοιοκαταληξίας δεν είναι παρά μεμονωμένο περιστατικό, ιδού μια ακόμα σύντομη (αλλά περιεκτική) νεοελληνική ποιητική δημιουργία.

Που-Κου-Σου, Που-Κου-Σου, Που-Κου-Σου οέ οέ,
μες στον κώλο σας χορεύει η ψωλή του Κου-Κου-Έ.

Παρά την μίξη μέτρων εντός του ποιήματος, όπου βλέπουμε μια συνύπαρξη, ένα πάντρεμα μεταξύ αναπαίστου, ιάμβου και τροχαϊκού (ενδεχομένως μια μεταμοντέρνα μετρική εισήγηση;), η ομοιοκαταληξία είναι κρυστάλλινη. Αλλά και πέραν αυτής, το ποίημα διέπεται από μουσικότητα, εντεταγμένο κραυγαλέα στη λυρική μας παράδοση. Ε λοιπόν, όχι! Δεν δικαιούται ο κριτικός λογοτεχνίας “του σαλονιού” να χαρακτηρίσει αυτή την ποίηση πεζόμορφη· και ο τελευταίος γραφειοκράτης της ποίησης οφείλει να ομολογήσει ότι τούτο το ποίημα δεν απαγγέλλεται: τραγουδιέται!

Πριν κλείσω, για να προλάβω ορισμένους από τις διαλεκτικές ατασθαλίες στις οποίες βιάζονται να υποπέσουν, σε μια τέτοια εμπεριστατωμένη σπουδή δεν αξίζουν επικλήσεις σε αυθεντίες. Μην αρχίσουν ορισμένοι λοιπόν “μα ο Ελύτης…” Όχι! Όποιος επιθυμεί να πει κάτι, να το πει στηρίζοντάς το με τα ανάλογα επιχειρήματα.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΕΗΣ