του ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

Μέγας ανακινητής συναισθημάτων και παθών, λαμπρός δημεγέρτης και ρήτορας, πολιτικός καλλιεργημένος όσο ελάχιστοι, διανοούμενος πραγματικός, ο Μπαράκ Χουσσεΐν Ομπάμα ως Πρόεδρος των ΗΠΑ υπήρξε αναντίρρητα άνθρωπος ευγενικών προθέσεων. Αν οι ιδέες του είχαν μεγαλύτερη συνάφεια με την πραγματικότητα θα άφηνε ασφαλώς σπουδαίο έργο. Όμως οι ιδέες του ρίζωναν σε μια άλλη εποχή, αυτή της πρώτης μεταπολεμικής και της πρώτης μεταψυχροπολεμικής φιλελεύθερης και προοδευτικής αισιοδοξίας. Και με την αναπόφευκτη αδυναμία του να τις εφαρμόσει σ’ έναν κόσμο απείρως πολυπλοκότερο, ήταν επόμενο να προσκρούσει σε όρια.

Ιδίως στην εξωτερική του πολιτική, ο Ομπάμα έπεσε θύμα του απλουστευτικού ιδεαλισμού του. Όπως ο Μπους ο νεώτερος, πίστεψε ειλικρινά ότι με την πολιτική των παρεμβάσεων, με τις πορτοκαλόχροες επαναστάσεις και τις αραβικές ανοίξεις, με το κατακεραύνωμα της τυραννίας θα προήγαγε την υπόθεση της δημοκρατίας στη Συρία, την Ουκρανία, την Λιβύη και αλλού. Όπως ο Μπους με τον Σαντάμ, δεν διέκρινε ότι εκτός από τους Καντάφι και τους Ασάντ και τους Γιανουκόβιτς αυτού του κόσμου υπάρχουν δυνάμεις πολύ πιο σκοτεινές και απρόβλεπτες, ότι οι Πλατείες Ταχρίρ και Μαϊντάν εξεγειρόμενες δεν κυοφορούν κατ’ ανάγκην αγαθές εξελίξεις και ότι με την αποσταθεροποίησή τους άνοιγε την πόρτα όχι στην ελπίδα αλλά στην καταστροφή.

Διόλου τυχαία, οι μόνες εξωτερικοπολιτικές επιτυχίες του Ομπάμα ήταν στην Κούβα και το Ιράν, εκεί όπου προς τιμήν του κατόρθωσε να υπερβεί τον εσωτερικό φανατισμό και τα ιδεολογικά εμπόδια, και να οδηγηθεί σε μια επωφελή και για τις ΗΠΑ προσέγγιση. Διότι εκεί, αντίθετα με αυτά που έκανε στη Συρία και την Ουκρανία, δεν απαίτησε πρώτα να πέσει ο Κάστρο και οι μουλάδες, ούτε απέρριψε τον επωφελή συμβιβασμό με την Ρωσσία. Γενικά, η θητεία του Ομπάμα στα διεθνή, η κωμική άρνησή του να πιάσει στο στόμα του τις λέξεις «ισλαμική τρομοκρατία» λ.χ., επιβεβαιώνει την παλιά υποψία ότι τη μεγάλη ζημιά δεν την κάνουν τελικά οι ρεαλιστές, αλλά οι ιδεολόγοι.

Από κει και μετά, στην οικονομική πολιτική, ουσιαστική αλλαγή από τη γραμμή των προκατόχων του δεν επέφερε. Η αποβιομηχάνιση των ΗΠΑ συνεχίστηκε, τα ελλείμματα και το χρέος (ιδίως…) υπερδιογκώθηκαν (μεταθέτοντας βολικά το κόστος στις επόμενες γενεές…), η ψαλίδα εξακολούθησε να ανοίγει υπέρ των πλουσίων, οι υπεύθυνοι του κραχ του 2008 δεν ενοχλήθηκαν διόλου, οι φορολογικοί παράδεισοι ανά την υφήλιο επίσης κ.ο.κ., κ.ο.κ. Στους αριθμούς, ναι, χάρη στις νέες φούσκες που το άφθονο χρήμα δημιούργησε, την πλημμυρίδα των δολλαρίων, η Αμερική τύποις ανέκαμψε, δημιουργήθηκαν άφθονες νέες θέσεις εργασίας, πρωτίστως για μετανάστες και πρεκάριους. Επίσης θεαματική ήταν η ανάκαμψη των ρετιρέ και των μεγιστάνων. Η ραχοκοκκαλιά κάθε κοινωνίας ωστόσο, η μεσαία τάξη, κι αυτοί ακόμη που τον ψήφισαν, εξακολούθησε να διολισθαίνει προς την αβεβαιότητα. Με αποτέλεσμα την ψήφο της τον Νοέμβριο που μας πέρασε.

Tα δύο μεγαλύτερα επιτεύγματα της θητείας του τέως προέδρου υπήρξαν νομίζω το Omamacare και η, έστω και συμβολική, Συνθήκη των Παρισίων για το Κλίμα. Και στα δυο κινήθηκε προς την ορθή κατεύθυνση, παρά τη λυσσαλέα και άθλια αντίσταση που, ιδίως η ασφαλιστική του μεταρρύθμιση, συνάντησε. Μακάρι να περισωθεί κάτι από την προσπάθειά του, αν και οι πρώτοι οιωνοί δεν είναι ευχάριστοι. Στα κοινωνικά ζητήματα, την ισοπολιτεία και την εξάλειψη των διακρίσεων, πολλοί περίμεναν από την κυβέρνησή του θαύματα, και η αλήθεια είναι ότι προσπάθησε όσο λίγοι. Ειρωνικώ τω τρόπω ωστόσο, στο μέγα ζήτημα των φυλετικών εντάσεων, ελάχιστα κατόρθωσε. Προφανώς, και εδώ, η πολιτική των συμβόλων και των ταυτοτήτων δεν επαρκεί όταν οι υλικές συνθήκες παραμένουν αμετάβλητες.

Ο Ομπάμα ανέβηκε στην εξουσία με την πρόθεση να γίνει ο νέος Λίνκολν, ο νέος Ρούσβελτ ή, έστω, ο νέος Κέννεντυ. Αν ο διάδοχος του αποτύχει παταγωδώς, πράγμα διόλου απίθανο, πολλοί θα τον νοσταλγήσουν. Αν όμως ο Τραμπ κατορθώσει έστω και λίγα από τα –τω όντι– ριζοσπαστικά που εξήγγειλε, ο Ομπάμα κινδυνεύει να έχει την τύχη του Κάρτερ μετά την άνοδο του Ρήγκαν στην εξουσία: την τύχη μιας ιστορικής υποσημείωσης. Έχει άλλωστε τόσα κοινά με τον γηραιό ευπατρίδη από την Τζώρτζια: τις άριστες των προθέσεων, τις μεγάλες ευέλπιδες διακηρύξεις, τα ναυάγια στον ισλαμικό κόσμο – ακόμη και το Βραβείο Νομπέλ της Ειρήνης. Και οι δυο πήραν τη σκυτάλη από κυβερνήσεις του αντίπαλου κόμματος κλονισμένες από την αναξιοπιστία και τα σκάνδαλα. Και οι δύο παρέδωσαν τη σκυτάλη σε τραχείς Ρεπουμπλικάνους που έκαναν όνομα στις σόου μπίζνες και που ούτε οι τρόποι τους ούτε η ρητορική τους φημίζεται για άψογη. Και οι δύο επαγγέλθηκαν να ενώσουν τη βαθιά διχασμένη τους χώρα – χωρίς να τα καταφέρουν.

ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ