*

του ΦΩΤΗ ΔΟΥΣΟΥ

Σύμβολα και αρχέτυπα εντοπίζονται σε όλο το σώμα της λογοτεχνίας, ελληνικής και ξένης. Μπορεί η παρουσία τους να είναι πιο εμφανής στην ποίηση αλλά τα χρησιμοποιεί κατά κόρον και η πεζογραφία με τους δικούς της τρόπους και για τους δικούς της σκοπούς.

Το σύμβολο είναι πρόσφορο στοιχείο της αφήγησης τόσο από αισθητική-υφολογική άποψη, όσο και από νοηματική. Ανάλογα με την συχνότητα εμφάνισής του μέσα στο κείμενο και σε συνάρτηση με τη σημασιολογική του βαρύτητα μπορεί να φωτίσει πλευρές του νοήματος ή να το συσκοτίσει. Συνήθως υπάρχει για να ανοίγει δίαυλους επικοινωνίας με τον αναγνώστη. Γιατί είναι αναγνωρίσιμο, όλοι σχεδόν είμαστε σε θέση να το εντοπίσουμε και να συμφωνήσουμε μέχρι έναν βαθμό ως προς τις ποιότητες που του αποδίδονται. Να του προσδώσουμε αρχικά μια θετική ή αρνητική σημασία. Με αυτή την έννοια το σύμβολο ενισχύει την επικοινωνιακή δύναμη του κειμένου στο οποίο εντάσσεται και γίνεται από μόνο του ένα καίριο ερμηνευτικό κλειδί.

Ακόμη το σύμβολο μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο και σε επίπεδο πλοκής. Παίρνει συχνά τον ρόλο του MacGuffin, ενός αντικειμένου δηλαδή που εκπέμπει μυστήριο και σημασία και αναγκάζει μεγάλο μέρος της πλοκής να περιστρέφεται γύρω του. Κάποιες φορές μας προϊδεάζει για το τι πρόκειται να επακολουθήσει. Συντελεί στην τονικότητα της αφήγησης και δημιουργεί σημάνσεις για τις μετέπειτα εξελίξεις.

Ένα ποίημα βρίθει από σύμβολα. Για παράδειγμα η «Στροφή» από την ομώνυμη συλλογή του Σεφέρη που είναι έντονα επηρεασμένη και από το συμβολιστικό κίνημα. Σχεδόν σε κάθε στίχο εκεί δεσπόζει ένα σύμβολο. Σχεδόν κάθε ουσιαστικό που εμφανίζεται στο ποίημα έχει συμβολική διάσταση. Κάτι τέτοιο μπορεί φαινομενικά να θολώνει το νοηματικό τοπίο αλλά αποτελεί συγχρόνως και πυξίδα κατανόησης. Το πιο στέρεο έδαφος που έχουμε στο ποίημα είναι οι λέξεις με τη συμβολική τους σημασία και αυτό που χρειάζεται για να διαρρήξουμε τη μεμβράνη του απροσπέλαστου είναι να δούμε πως συνομιλούν μεταξύ τους, ποια η σχέση τους, ποιοι οι αντιθετικοί πόλοι που σχηματίζουν. (περισσότερα…)

*

Καιρικά σχόλια από τον ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

«Όριο στήριξης», «επίπεδο αντίστασης», «πρώτη και δεύτερη γραμμή άμυνας» – οι μαθηματικοφανείς χρηματιστηριακές «αναλύσεις» μοιάζουν με τα αστρονομικοφανή κατεβατά των αστρολόγων, με εκείνες τις «συναστρίες» και τους «ανάδρομους» ή «ευθυγραμμισμένους πλανήτες».

Η γλώσσα τους όμως είναι στεγνά μιλιταριστική. Δεν έχει τίποτα από τη σαγήνη του πανάρχαιου ζωδιακού κύκλου, από την ποιητική γοητεία των σύμβολων που έθρεψε τόσες χιλιετίες τώρα η συλλογική φαντασία. Με αυτά τα σύμβολα ο Γέητς και ο Σεφέρης έγραψαν υπέροχα ποιήματα. Με την ορολογία των χρηματιστών ούτε παρωδία δεν μπορεί να γράψει κανείς.

Και δεν συγκρίνω καθόλου την «αντικειμένική» τους αξία. Τα καλογραμμένα ωροσκόπια είναι μια ψυχολογική φαρμακεία, μια καταβύθιση στον ημισυνειδητό κόσμο των πόθων και των φόβων. Οι χρησμοί των χρηματιστηριακών αναλυτών ηχούν σαν τον εμετό της Πυθίας που πέφτει από ύψος σε τενεκεδένιο κουβά. (περισσότερα…)

*

Καιρικά σχόλια από τον ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

Η φιλελεύθερη Σουηδία έστησε σε βάρος του μια ολόκληρη πλεκτάνη κατηγορώντας τον ως βιαστή. Η φιλελεύθερη Βρετανία, με βάση αυτή την κατηγορία, τον φυλάκισε για χρόνια στην πρεσβεία του Ισημερινού όπου επί του προηγούμενου προέδρου Κορρέα τού είχε παρασχεθεί άσυλο και η ιθαγένεια της χώρας. Και οι φιλελεύθερες ΗΠΑ, αφού πρώτα «έπεισαν» τον νυν πρόεδρο του Ισημερινού να τον αποπολιτογραφήσει, να τον βασανίσει ψυχικά, να του αφαιρέσει το άσυλο και να τον παραδώσει σιδηροδέσμιο στους Βρετανούς, ετοιμάζονται να τον δεχθούν με ανοιχτές αγκάλες για να τον «δικάσουν» αφού το δευτεροβάθμιο αγγλικό δικαστήριο αποφάσισε υπέρ τους στο αίτημα της έκδοσής του.

Το έγκλημα του Τζούλιαν Ασσάνζ; Βοήθησε να έρθουν στο φως τα εγκλήματα των Αμερικανών και των συμμάχων τους στο Ιράκ, το Αφγανιστάν, το Γκουαντάναμο και αλλού.

Όμως το πραγματικά ασυγχώρητο έγκλημα του Ασσάνζ είναι άλλο. Με τα Wikileaks και τα αναρίθμητα ανομήματα τόσων και τόσων ισχυρών που αποκάλυψε για πρώτη φορά, γελοιοποίησε πλήρως, οριστικά και ανεπανόρθωτα τον λεγόμενο σοβαρό τύπο του λεγόμενου ελεύθερου κόσμου. Όποιος έχει έστω και επιφανειακά διατρέξει λίγα μόνο από τα δυστοπικά ντοκουμέντα που δημοσίευσε, κατανοεί ότι η κατεστημένη δημοσιογραφία της εποχής μας είναι όπως είχε περιγράψει τον Τύπο της δικής του εποχής ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ σε εκείνη την απολαυστική Monographie de la presse parisienne του 1843:

«Ελεύθερος είναι ο Τύπος μόνο απέναντι στους αδύναμους και τους απροστάτευτους.»

* * *

Πόσοι είναι οι πραγματικοί αναγνώστες του Τζόυς, αυτοί που έφτασαν ώς το τέλος του Οδυσσέα και επιπλέον το χάρηκαν, δεν θα το μάθουμε ποτέ. Κάποιοι ολίγοι πάντοτε θα ενθουσιάζονται ειλικρινά. (Όμως για πόσα δεν ενθουσιαζόμαστε κάποτε…) Άλλοι πάλι, πολλαπλάσιοι, θα είναι πάντα δέσμιοι του αυτοκράτορα και των αόρατων ρούχων του. Αφού τόσοι και τόσοι καθηγητές καμώνονται ότι τα βλέπουν… Την συντριπτική πλειοψηφία των αναγνωστών ο Τζόυς ο όψιμος (βγάζω απ’ έξω τα αριστουργήματα της νιότης του) δεν την αφορά. (περισσότερα…)