*

[ Νύξεις για τα πάθη των λέξεων  ]

του ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

Τα μεγάλα έργα στα ελληνικά γράφτηκαν σε περιόδους γλωσσικής ποικιλομορφίας. Ο Όμηρος και η Σαπφώ, ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης, ο Πλούταρχος και ο Παύλος έχουν ο καθένας το ιδίωμά του, συνήθως τη διάλεκτό του· κάποτε, όπως στους τραγικούς, ο γλωσσικός πλουραλισμός απαντάται στο εσωτερικό του ίδιου έργου, όπου αττική και δωρική μοιράζονται μεταξύ τους επεισόδια και χορικά.

Στην νεώτερη Ελλάδα συμβαίνει το ίδιο: η γλώσσα του Κάλβου και του Σολωμού, του Μακρυγιάννη και του Παπαρρηγόπουλου, του Παλαμά και του Καβάφη, του Σεφέρη και του Εμπειρίκου είναι διαμετρικά αντίθετες, τα κείμενά τους ζουν από την ένταση τη γλωσσική ανάμεσα στους δύο πόλους, τη λαϊκή λαλιά και τη λόγια παράδοση. Και εδώ όμως έχουμε συγγραφείς που κινούνται με άνεση και στον ένα και τον άλλο πόλο, όπως ο Παπαδιαμάντης, που όπως το έδειξε ο Ελύτης συνδυάζει στα διηγήματά του την γλωσσική «άκρα δεξιά» και «άκρα αριστερά» με τον πιο φυσικό τρόπο.

Όπου η ένταση αυτή κατασιγάζεται, στο Βυζάντιο λ.χ. όπου ο αττικισμός βουβαίνει τις διαλέκτους και τη δημώδη γλώσσα και επιβάλλει στην επίσημη γραμματεία ένα αποξηραμένο ιδίωμα καρφωμένο στο παρελθόν, ή στην Ελλάδα των τελευταίων δεκαετιών, όπου ο λαϊκισμός στο όνομα του δημοτικισμού αποκόπτει γλώσσα και παιδεία από τα λόγια νάματα που τις αρδεύουν, η λογοτεχνία παρακμάζει.

Τα αρχιγράμματα που κοσμούν τη στήλη είναι του ζωγράφου Δημήτρη Γέρου.

*

*