Εισαγωγή-ανθολόγηση-σχόλια ΗΛΙΑΣ ΜΑΛΕΒΙΤΗΣ

~.~

ΠΑΥΛΟΣ ΣΙΛΕΝΤΙΑΡΙΟΣ

Επιγράμματα

Αποδόσεις των Σίμου Μενάρδου, Ηλία Κυζηράκου, Άρη Δικταίου, Ανδρέα Λεντάκη και Γιώργου Κεντρωτή

Ο Παύλος Σιλεντιάριος, γιος του ύπατου Κύρου, ποιητής και αυλικός (όπως δηλώνει και το αξίωμά του), έζησε στα χρόνια του Ιουστινιανού. Το σημαντικότερο ποίημά του ήταν μια περιγραφή (έκφρασις) της Αγίας Σοφίας, σε εξάμετρους στίχους, η πληρέστερη περιγραφή του ναού μετά την ανακαίνιση του Ιουστινιανού, και εκφωνήθηκε ενώπιον του αυτοκράτορα στις 6 Ιανουαρίου 563. Στην Παλατινή Ανθολογία σώζονται 78 δικά του επιγράμματα, επί το πλείστον ερωτικά, που τα διακρίνει ηδυπάθεια, έκδηλος ερωτισμός μα και δεν τους λείπει η χάρη. Αν και μεταστράφηκε στον χριστιανισμό, το έργο του παρουσιάζει μία σύμμειξη χριστιανικών και παγανιστικών θεμάτων, παρότι τα ερωτικά του επιγράμματα θεωρείται ότι δεν είναι αυτοβιογραφικού περιεχομένου αλλά μάλλον προϊόντα της φαντασίας του. Μαρτυρούν όμως ταυτόχρονα την έσχατη επίδραση και επιβίωση της συγκεκριμένης ποιητικής εθνικής κληρονομιάς κατά τον 6ο αιώνα. Ευχαριστίες στον Γιώργο Κεντρωτή για την άδεια αναδημοσίευσης των αποδόσεών του.

~·~

Ἂς παίρνωμε ἁρπακτὰ φιλιά, Ροδόπη, καὶ κλεφτάτη,
πουλάκι μου, ἂς γυρέψωμε παράμερη φωλεά.
Τί γέλοια, νὰ ξεφύγωμε τόσων φυλάκων μάτι!
καὶ τὰ κλεμμένα πάντα ᾽ναι τὰ πιὸ γλυκὰ φιλιά.

Τὰ βάρυπνα τὰ μάτια σου θωροῦνε κουρασμένα
σὰν τώρα νὰ σηκώθηκες, ὡραῖα Πολυμνώ.
Ἡ κόμη σου εἶναι ξέπλεκη κι ὠχρὰ καὶ ξασπρισμένα
τὰ ρόδινά σου μάγουλα, τὸ σῶμα σου χαμνό.
Κι ἂν εἶναι μιᾶς ὀλόνυκτης τούτ᾽ ἀγρυπνίας δῶρα,
τὸν μακαρίζω τρεῖς φορὲς καὶ τὸν δοξολογῶ
ὅποιον μαζί σου ἀγρύπνησεν· ἂν ὅμως λυώνῃς τώρα
γιὰ τὴν ἀγάπη κανενός, θέμου καὶ νἆμ᾽ἐγώ!

Φίλοι, γλυκὺ χαμόγελον ἔχει ἡ πιστή μου Ἑλένη·
μ᾽ ἀπὸ τ᾽ ἁγνά της βλέφαρα καὶ δάκρυ ρέει γλυκύ·
χθὲς ἄδικ᾽ ἀναστέναζε· στὸν ὦμο μου σκυμμένη,
τ᾽ ὡραῖο κεφάλι κάμποσην ὥρ᾽ ἀκουμποῦσ᾽ ἐκεῖ.
Κλαμένην τὴν ἐφίλησα καὶ σὰν τὸ νᾶμα κρήνης
στὰ σμικτὰ πῆγε χείλη μας τὸ κλάμ᾽ ἀναμεσῆς
καὶ μοὖπε ὡς τὴν ἐρώτησα «γιατί τὸ δάκρυ χύνεις;»
«φοβοῦμαι, μὴν ἀφήσῃς με· ὅρκους πατᾶτ᾽ ἐσεῖς!»

Σίμος Μενάρδος, Στέφανος, Ἀθήνα 1971, β’ έκδοση.

(περισσότερα…)

Εισαγωγή-ανθολόγηση-σχόλια ΗΛΙΑΣ ΜΑΛΕΒΙΤΗΣ

~.~

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΑΖΙΑΝΖΗΝΟΣ

Επιγράμματα

Αποδόσεις του Βασίλειου Π. Βερτουδάκη

Στον Βασίλειο Π. Βερτουδάκη, καθηγητή Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας στο ΕΚΠΑ, οφείλουμε τη σημαντικότατη μελέτη για τα Γρηγοριανά επιγράμματα του όγδοου βιβλίου της Παλατινής Ανθολογίας, (Το όγδοο βιβλίο της Παλατινής Ανθολογίας: Μια μελέτη των επιγραμμάτων του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού, Ινστιτούτο του Βιβλίου-Καρδαμίτσα, Αθήνα 2011). Στο έργο του αυτό, μετά από μια σύντομη εισαγωγή για την πορεία του ελληνικού επιγράμματος ως την εποχή του Γρηγορίου, διερευνά επισταμένως τη δομή, τη θεματολογία, τον ρυθμό και τη γλώσσα των επιγραμμάτων, καθώς και ανιχνεύει τις «όψεις του κλασικισμού» (όπως τις ονομάζει) που διακρίνει εντός του corpus των γρηγοριανών επιγραμμάτων του 8ου βιβλίου της Παλατινής Ανθολογίας, πράγμα που νομίζω πως αποτελεί και τη σπουδαιότερη συμβολή του στη μελέτη των επιγραμμάτων του Γρηγορίου.

Σε σχέση με τα συγκεκριμένα επιγράμματα, ας κρατήσουμε δυο-τρεις επισημάνσεις, που θα βοηθήσουν στην περαιτέρω υποδοχή τους. Όπως γράφει ο Βερτουδάκης «ένα ζήτημα το οποίο εκπλήσσει από την πρώτη στιγμή τον αναγνώστη […] είναι […] η αφιέρωση πολλών –υπερβολικά πολλών!– επιγραμμάτων για το πρόσωπο ή για το ίδιο θέμα». Αν και έχει δεόντως τονιστεί από όλους τους μελετητές, η εσωστρέφεια, το προσωπικό στοιχείο και το βιωματικό υπόβαθρο της ποίησης του Γρηγορίου, στα επιγράμματα αυτά αν και «ταξινομούνται τύποις ως επιτύμβια […] μπορούμε να κάνουμε ακόμη μία διάκριση: Ο ποιητής στο πρώτο μέρος δεν ακολουθεί, κατά το πλείστον, ένα κάποιον λογοτεχνικό συρμό της συνθέσεως “επινοημένων” (fiktiv) επιτυμβίων, αφιερωμένων σε πρόσωπα άγνωστα ή ανώνυμα. Τα περισσότερα επιγράμματά του συνδέονται βιωματικά με την απώλεια αγαπημένων προσώπων. Τα επιγράμματα, ωστόσο, του δεύτερου μέρους δείχνουν να είναι γραμμένα εις επίδειξιν». Για περισσότερα στοιχεία περί αυτού του έργου του Γρηγορίου, μπορεί ο ενδιαφερόμενος να ανατρέξει στο εν λόγω βιβλίο του Β. Βερτουδάκη.

Από εδώ, ας του εκφράσω και τις επιπρόσθετες ευχαριστίες για την άδεια δημοσίευσης αυτής της ανθολόγησης ορισμένων από τις αποδόσεις του.

~·~

(8)
Ὦ λόγια! Ὦ κοινὴ στέγη τῆς φιλίας, ὦ ἀγαπημένη Ἀθήνα!
Ὦ μακρινὲς ὑποσχέσεις γιὰ μιὰ ζωὴ ἀφιερωμένη στὸν Θεό!
Μάθε τοῦτο, ὅτι ὁ Βασίλειος ἔφτασε στὸν οὐρανό,
ὅπως ποθοῦσε, κι ὁ Γρηγόριος στὴ γῆ ἔχει δεμένα τὰ χείλη του!

(περισσότερα…)

Εισαγωγή-ανθολόγηση-σχόλια ΗΛΙΑΣ ΜΑΛΕΒΙΤΗΣ

~.~

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΑΖΙΑΝΖΗΝΟΣ

Επιγράμματα

Αποδόσεις του Ανδρέα Λεντάκη και του Παντελή Μπουκάλα

Όπως έχει ήδη αναφερθεί, πέραν του ποιητικού έργου που εντάχθηκε στα θεολογικά και ιστορικά Έπη του Γρηγορίου, ένα ολόκληρο συμπαγές σώμα επιγραμμάτων του παραδίδεται στην Παλατινή Ανθολογία. Το σώμα αυτό των γρηγοριανών επιγραμμάτων που συνιστά το 8ο βιβλίο της Παλατινής Ανθολογίας είναι και το ποσοτικά μεγαλύτερο ολόκληρης της Ανθολογίας, με 254 επιγράμματα εν όλω.

Σήμερα ανθολογούμε τις αποδόσεις όλων σχεδόν των –επιτύμβιων– επιγραμμάτων του Γρηγορίου που συμπεριλήφθηκαν στις γνωστές μεταφράσεις του Ανδρέα Λεντάκη (500 ποιήματα ἀπὸ τὴν Παλατινὴ Ἀνθολογία, που επανεκδόθηκε πρόσφατα από τον Gutenberg) και του Παντελή Μπουκάλα (Ἐπιτάφιος λόγος: ἀρχαῖα ἑλληνικὰ ἐπιτύμβια ἐπιγράμματα, στις εκδόσεις Άγρα).

Ευχαριστίες θερμές οφείλονται τόσο στον καθηγητή Βασίλη Λεντάκη όσο και στον ακαταπόνητο Παντελή Μπουκάλα, για την ευγενική και πρόθυμη συγκατάθεσή τους να παρουσιάσουμε εδώ τις συγκεκριμένες ανθολογήσεις.

*