του ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΠΛΑΝΑ

Νομικός δεν είμαι, συνεπώς δεν μπορώ να αποφανθώ περί λογοκλοπής από νομική άποψη. Δεν έχω, ωστόσο, λόγους ‒το αντίθετο μάλιστα‒ για να υποψιάζομαι καν πως οι προσφάτως καταγγέλλοντες τον Χάρη Βλαβιανό για συστηματική λογοκλοπή αγνοούν και τις νομικές διαστάσεις του θέματος.

Εγώ την λογοκλοπή μπορώ να την κρίνω με κάποια ασφάλεια μόνο από ηθική ή και αισθητική άποψη. Στην περίπτωση του Χάρη Βλαβιανού, ο οποίος ξεκίνησε με αρκετές προοπτικές, τις οποίες πολύ γρήγορα διέψευσε, παρατηρώ τα παρακάτω.

Πρώτον, οι στίχοι, οι στροφές, τα χωρία και οι ιδέες ολόκληρων ποιημάτων άλλων που ενσωματώνει ή ακολουθεί, όταν δεν είναι απλές μεταφράσεις, όχι μόνο δεν στέκονται στο ύψος των πρωτοτύπων, αλλά αποτελούν αδέξιες παραλλαγές. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει νομίζω πως τα ποιήματά του δεν έχουν την ποιότητα την οποία διαφημίζει ο ίδιος, οι εκδότες του και οι παρουσιαστές του. Δίνουν έντονα την εντύπωση πως αποτελούν ομοιώματα ποιημάτων ή τουλάχιστον μη ποιημάτων τα οποία διεκδικούν ρόλο ποιημάτων, μέσω ελλιπούς κατανόησης κριτικών θεωριών περί μετά- (post-) ποίησης. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει κάποια αισθητική πρόταση, αν ο ποιητής είχε κατανοήσει σε βάθος τις λειτουργίες αυτομεταμόρφωσης του ποιητικού λόγου και βέβαια ήταν ικανός να χειριστεί την γλώσσα με τρόπο δημιουργικό. Στην περίπτωση του Χάρη Βλαβιανού έχουμε μόνο ατυχείς προσπάθειες, οι οποίες καταφεύγουν σε κοινότοπα αφηγηματικά τεχνάσματα.

Η δεύτερη παρατήρησή μου τώρα. Ο Χάρης Βλαβιανός δίνει την εντύπωση μιας κατασκευής του ιδίου. Ακολουθώντας κάθε είδους θεμιτές ή αθέμιτες κοινωνικές πρακτικές, εξασφαλίζει όχι εκτιμήσεις, αλλά εγκώμια για τις εργασίες του – εγκώμια των οποίων η σταθερά επαναλαμβανόμενη ομοιότητα δείχνει πως έχουν προέλευση τον ίδιο (υπό την μορφή δελτίων τύπου ή και προσωπικών υπαγορεύσεων). Εδώ το έργο έπεται της φήμης, όχι μόνο εμποδίζοντας την άμεση ανάγνωση και εκτίμηση, αλλά επιβάλλοντας αυτές που προαποφασίζουν ειδικοί και μη παρουσιαστές του έργου.

Το γεγονός πως γράφω ο ίδιος ποίηση, δεν μου επιτρέπει (αντίθετα με καθιστά κάπως «αναξιόπιστο») για να συνεχίσω με την αντικειμενική ‒ούτως ειπείν‒ εκτίμηση του ολέθριου για τον ίδιο δρόμου που έχει πάρει ο Χάρης Βλαβιανός. Είμαι αναγκασμένος, ωστόσο, να γράψω όλα τα ως άνω εκ του γεγονότος πως για πολύ καιρό υποστήριξα τις αρχικές προοπτικές του, προκαλώντας τα ειρωνικά σχόλια ομοτέχνων μου, οι οποίοι μου καταλογίζουν την επιβολή (τουλάχιστον στην αρχή) αυτού του ανθρώπου στα γράμματά μας.

Ασφαλώς, δεν αποδέχομαι μια τέτοιου είδους κατηγορία. Συχνότατα ο κριτικός προδίδεται από τον ποιητή που εκτιμά. Ο χώρος της ποίησης στη σημερινή Ελλάδα δίνει την εντύπωση μιας έρημης χώρας με νοσηρό κλίμα. Θα ήμουν ο τελευταίος που θα απέδιδα αυτήν την κατάσταση αποκλειστικά στον Χάρη Βλαβιανό (παρ’ όλο που έκανε ό,τι περνάει από το χέρι του για να τη δημιουργήσει). Είμαστε όλοι, όσοι διεκδικούμε τον τίτλο του ποιητή, υπεύθυνοι γι’ αυτήν. Δεν δημιουργήσαμε αισθητική συνείδηση – παρόλο που ένας-ένας είχαμε και έχουμε και με το παραπάνω. Δεν συνομιλήσαμε ποτέ για την σχέση μας με το ευρύτερο πολιτισμικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Δεν δημιουργήσαμε αντισώματα. Το αντίθετο, συρθήκαμε πίσω από το ρεύμα της εποχής.

Όμως αν για κάτι αξίζει η ποίηση είναι πως δεν ακολουθεί το ρεύμα της εποχής της, αλλά το δημιουργεί ή τέλος πάντων προσπαθεί να το δημιουργήσει. Μπορεί αυτό να μοιάζει αφελές, εξωπραγματικό, αν αναλογιστεί κανείς την δεσποτεία αλλότριων προς την τέχνη πανίσχυρων κοινωνικών παραγόντων, μα τίποτα δεν δικαιολογεί την δειλία μας – ίσα-ίσα μας καταδικάζει στην ασημαντότητα.  Αν κάνω λάθος, ο θεός της ποίησης ας μη με δεχθεί στον παράδεισό του.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΛΑΝΑΣ

Με αφορμή το εφετινό Κρατικό Βραβείο Ποίησης που απονεμήθηκε στον Χάρη Βλαβιανό, αλλά και την πρόσφατη καταγγελία κατά του Αλέξη Σταμάτη, φίλοι του ΝΠ μάς ζήτησαν να καταστήσουμε προσιτά και στο διαδίκτυο τα παλαιά έντυπα δημοσιεύματά μας για την λογοκλοπή στην Ελλάδα. Θυμίζουμε ότι το 2013 στο πρώτο τεύχος του περιοδικού είχαμε παρουσιάσει μια εκτενέστατη έρευνα για τη λογοκλοπή στην Ελλάδα. Την συνυπέγραφαν οι Κώστας Κουτσουρέλης, Γιώργος Βαρθαλίτης, Κωνσταντίνος Πουλής και Έλενα Σταγκουράκη και είχε συζητηθεί πολύ (η εφημερίδα «Νέα» της είχε αφιερώσει ειδικό δισέλιδο, είχε γίνει θέμα σε εκπομπές ραδιοφωνικές, προκάλεσε ποικίλες επώνυμες αντιδράσεις, ενδεικτικά βλ. εδώ, κ.ο.κ.).

Απ’ αυτήν την έρευνα, αντιγράφουμε εδώ τις πέντε σελίδες τις αναφερόμενες στον Χάρη Βλαβιανό. Προσεχώς θα ακολουθήσουν και άλλες αναδημοσιεύσεις από τα δύο πρώτα τεύχη για το θέμα της λογοκλοπής.

(Παραλείπονται οι υποσημειώσεις. Πλήρης παραπομπή: Νέο Πλανόδιον, τχ. 1, χειμώνας 2013-2014, σ. 139-144.)

Ὁ Χάρης Βλαβιανὸς εἶναι γνωστὸς μὲ πολλὲς ἰδιότητες: ὡς ποιητής, ὡς μεταφραστής, ὡς διευθυντὴς μακρόβιων λογοτεχνικῶν περιοδικῶν, ὡς στέλεχος ἐκδοτικῶν οἴκων. Ἀπ’ ὅλους ὅσοι ἔχουν τὰ τελευταία χρόνια κατηγορηθεῖ ὡς λογοκλόποι, ἡ περίπτωσή του εἶναι ἴσως αὐτὴ ποὺ ἔχει ἀπασχολήσει περισσότερο. Τὸ γεγονὸς ἐξηγεῖται ἀπὸ τὸ ποιὸν καὶ τὸ ποσὸν τῶν καταγγελιῶν.

Στὶς 3 Ἰανουαρίου 2008, μὲ ἐπιστολή του στὸ Βῆμα, ὁ ἀναγνώστης τῆς ἐφημερίδας Παῦλος Θεοδωρόπουλος ἐπισημαίνει ὅτι ἀπόσπασμα τοῦ πρόσφατου, τότε, βιβλίου τοῦ Βλαβιανοῦ «Ποιόν ἀφορᾶ ἡ ποίηση; Σκέψεις γιὰ μιὰ τέχνη περιττή» (Πόλις, 2007), εἶναι μετάφραση «ἀπὸ το πολὺ γνωστὸ δοκίμιο «Can Ρoetry Μatter?» (Graywolf Ρress, 1992) τοῦ Ἀμερικανοῦ ποιητῆ Dana Gioia», παρέθετε δὲ τὰ δύο κείμενα.

Στὴν ἀπαντητική του ἐπιστολὴ στὴν ἐφημερίδα (8.1.2008), ὁ Βλαβιανὸς θὰ παραδεχτεῖ τὴν ἀκρίβεια τῆς καταγγελίας, δικαιολογούμενος ὅτι ὅταν ἀντέγραφε τὸ χωρίο στὶς σημειώσεις του, ἀμέλησε νὰ περιλάβει τὸ ὄνομα τοῦ Τζόια μὲ ἀποτέλεσμα ἀργότερα νὰ τὸ ἐκλάβει ὡς δικό του. Συγχρόνως, θὰ ἐπικαλεστεῖ «τὴ μεταμοντέρνα συνθήκη καὶ τὸ παιχνίδι τῆς διακειμενικότητας», καὶ τὴ ρήση τοῦ Γέητς «εἴμαστε ὅλοι ἀναγκασμένοι νὰ ἀντιγράφουμε ἀντίγραφα».

Στὶς 19 Φεβρουαρίου 2009, τὸ ἰστολόγιο Greek University Reform Forum δημοσιεύει ἠλεκτρονικὴ ἐπιστολὴ ἀναγνώστη του, ὁ ὁποῖος μετὰ ἀπὸ προσωπική του ἔρευνα, ὅπως ἀναφέρει, καὶ παραπέμποντας σὲ ἀγγλόγλωσσες κυρίως διαδικτυακὲς πηγές, ὑποδεικνύει ἄλλα ἕντεκα (11) ἀποσπάσματα (ὁ ἴδιος ὁ ἐπιστολογράφος κάνει λόγο γιὰ «δωδεκάδα») ποὺ ὁ Βλαβιανὸς σὲ δύο βιβλία του παρουσιάζει ὡς δικά του, ἄλλοτε αὐτολεξεὶ καὶ ἄλλοτε παραλλάσσοντάς τα ἐλαφρά.

Πρόκειται γιὰ ρήσεις καὶ ἀποφθέγματα «ἀπὸ συγγραφεῖς ὅπως ὁ Βαλερύ, ὁ Γκαῖτε, ὁ Μονταίν, ἀκόμη καὶ ὁ Παναγιώτης Κονδύλης!», τοὺς ὁποίους, ἄς σημειωθεῖ, ὁ καταγγελλόμενος παρουσιάζει ὡς αὐτοτελεῖς δικούς του ἀφορισμούς. Ὁ ἐπιστολογράφος ἀναρωτιέται «τί θὰ ἀνακάλυπτε κανεὶς ἂν εἶχε χρόνο νὰ κάνει τὸ ἴδιο τέστ μὲ τὸ ὑπόλοιπο λογοτεχνικὸ καὶ ἐπιστημονικὸ ἔργο τοῦ κ. Βλαβιανοὺ ἢ μὲ γραπτὰ ἄλλων συναδέλφων του» καὶ παραθέτει τὰ εὑρήματα:

– «Λυρικὴ ποίηση: ἡ ἀνάπτυξη ἑνὸς ἐπιφωνήματος» (Χάρης Βλαβιανός, Ποιόν ἀφορᾶ ἡ ποίηση, Πόλις, 2007, σ. 183). Πρβλ. Paul Valéry: «Poetry is the development of an exclamation».
– «Τὸ μόνο ἀληθινὸ καὶ ἀνθεκτικὸ σχόλιο σ’ ἕνα ποίημα εἶναι ἕνα ἄλλο ποίημα» (ὅ.π., σ. 206). Πρβλ. Frank Kermode: «the best comment on a poem is another poem».
– «Νὰ βλέπεις μὲ μάτι ποὺ αἰσθάνεται. Νὰ αἰσθάνεσαι μὲ χέρι ποὺ βλέπει» (ὅ.π., σ. 211). Πρβλ. Γκαῖτε: «See with a feeling eye, feel with a seeing hand».
– «Ἀπὸ τὴν ἀναίδεια καὶ τὸ φτηνὸ γοῦστο τῶν ἡμιμαθῶν ποιητῶν, προτιμῶ τὴν ἀλαζονεία τῶν πεπαιδευμένων» (ὅ.π., σ. 213). Πρβλ. Π. Κονδύλη: «Ἀπὸ τὸ θράσος τῶν ἡμιμαθῶν προτιμῶ τὴ ματαιοδοξίατῶν πεπαιδευμένων».
– «Ἂν ὁ ἀλαζὼν ποιητὴς προκαλεῖ φθόνο, αὐτὸ ὀφείλεται στὸ γεγονὸς ὅτι δὲν ἐνισχύει τὴν φιλαυτία τῶν ἀτάλαντων» (ὅ.π., σ. 213). Πρβλ. Π. Κονδύλη: «Οἱ ἀλαζόνες μᾶς προκαλοῦν τὴν ἀντιπάθεια ἐπειδὴ δὲν μποροῦμε νὰ περιμένουμε ἀπ’ αὐτοὺς ἐπιβεβαίωση τῆς δικῆς μας φιλαυτίας».
– «Ἡ ποίηση εἶναι ἐξ ὁρισμοῦ πειραματικὴ» (Χάρης Βλαβιανός, Ὁ ἄλλος τόπος, Νεφέλη, 1994, σ.15). Πρβλ. Wallace Stevens: «All poetry is experimental poetry».
– «Οἱ οὐτοπίες εἶναι τὰ ὄνειρα τῆς λογικῆς» (ὅ.π., σ. 31). Πρβλ. Ὀκτάβιο Πάζ: «Utopias are the dreams of reason».
– «Οἱ μελοδραματικοὶ ποιητὲς βάζουν πολὺ νερὸ στὸ μελάνι τους» (ὅ.π., σ. 36). Πρβλ. Γκαῖτε: «Modern poets mix too much water with their ink».
– «Εἶναι πιὸ εὔκολο νὰ γράψεις ἕνα μέτριο ποίημα, παρὰ νὰ διαβάσεις ἕνα καλὸ» (ὅ.π., σ. 54). Πρβλ. Montaigne: «It is easier to write a mediocre poem than to understand a good one».
– «Ὁ μόνος τρόπος νὰ τελειώσεις ἕνα ποίημα εἶναι νὰ τὸ ἐγκαταλείψεις» (ὅ.π., σ. 61). Πρβλ. Paul Valéry: «A poem is never finished, only abandoned».
– «Τὸ μέλλον δὲν εἶναι πιὰ ὅπως ἦταν» (ὅ.π., σ. 69). Πρβλ. Paul Valéry: «the future is not what it used to be».

Ὁ Βλαβιανὸς δὲν ἀντέδρασε στὴν καταγγελία. Τὸ «Ποιόν ἀφορᾶ ἡ ποίηση;» ἐδῶ καὶ χρόνια φέρεται ὡς ἐξαντλημένο, φημολογεῖται ὅμως ὅτι ἀποσύρθηκε ἀπὸ τὸν ἐκδότη του.

Τὸν χειμώνα τοῦ 2009, μὲ ἠλεκτρονικὴ ἐπιστολὴ πρὸς πολλαπλοὺς παραλῆπτες, λογοτέχνες, κριτικοὺς καὶ δημοσιογράφους, ποὺ ὑπογράφεται ἀπὸ τῶν ἀγνώστων λοιπῶν στοιχείων Σταῦρο Π. Ξανθό, καταγγέλεται ὅτι ἡ ποιητικὴ σύνθεση «Ἀχμάτοβα. Ἀποσπάσματα βιογραφίας» τοῦ Βλαβιανοῦ εἶναι προϊὸν λογοκλοπῆς. Σύμφωνα μὲ τὸν καταγγέλλοντα, (τὸν ὁποῖο ἀργότερα ὁ καταγγελλόμενος στὴν ἀπάντησή του θὰ ταυτίσει μὲ ποιητῆ τῆς γενιᾶς του, χωρὶς ὡστόσο καὶ νὰ τὸν ὀνοματίσει):

«Ο Χ. Βλαβιανὸς στὸ βιβλίο του Μετὰ τὸ τέλος τῆς ὀμορφιᾶς, Νεφέλη 2003, οἰκειοποιεῖται τόσο τὴ δομή, τὶς ἐπικεφαλίδες ἀλλὰ καὶ σχεδὸν τὸ ὀγδόντα τοῖς ἑκατὸ τοῦ περιεχομένου αὐτῆς τῆς σύνθεσης ἀπὸ τὸ βιβλίο τῆς Anne Carson μὲ τίτλο «Men in the off hours», 2000, Random House Inc.»

Ὁ ἐπιστολογράφος παραθέτει στίχο πρὸς στίχο τὰ δύο ἐκτενῆ κείμενα ἐπισημαίνοντας τὴ συνάφεια πλήθους ἀποσπασμάτων ὅπως, ἐνδεικτικά, τοῦ ἀκόλουθου:

«Ἡ ἀνατριχίλα κρατεῖται στὸν τυπογράφο»,
ποὺ σήμαινε πὼς ὁ Γκουμιλιὸφ εἶχε συλληφθεῖ.
Ἀπὸ τὰ κρατητήρια τῆς Τσέκα
ὁδηγήθηκε στὶς φυλακὲς Γκοροχόβαγια
καὶ ἀπὸ ἐκεῖ σ’ ἕνα ἄλσος στὴν ὁδὸ Ἰρινίσκαγια.
«Αὐτὸς ἦταν ὁ τοῖχος»,
ποὺ σήμαινε πὼς ἑξήντα ἄνθρωποι
εἶχαν ἐκτελεστεῖ μπροστὰ σ’ ἐκεῖνα τὰ πεῦκα.
Δύο λάκκοι.
Ἡ γῆ βούλιαξε ἀπὸ τὴν ὀδύνη.

You know quiver is held up at the printer’s?
meant Gumilyov had been arrested.
From Cheka headquarters he was taken to Gorokhovaya
(the other prison) and from there to a grove
on the Iriniskaya Road.
A small curved pine, next toit another with torn roots.
This was the wall meant
sixty people were shot there.
Two pits. The earth sank down.

Μολονότι ἡ ἐπιστολὴ Ξανθοῦ κυκλοφορήθηκε μόνο ἰδιωτικά ἀφοῦ κανένα ἔντυπο δὲν τὴ δημοσίευσε [σήμερα βρίσκεται αναρτημένη όλη εδώ], ὁ θόρυβος ποὺ προκλήθηκε ὑπῆρξε μεγάλος. Ὁ Βλαβιανὸς θὰ ἀπαντήσει μὲ κείμενό του τιτλοφορούμενο «Περὶ ‘λογοκλοπῆς’ καὶ ἄλλων ‘ποιητικῶν ἁμαρτημάτων’». Σ’ αὐτὸ ἀρνεῖται τὴν κατηγορία ἐπικαλούμενος τέσσερις κυρίως λόγους: ὅτι ἡ Καναδὴ ποιήτρια εἶχε ἐνημερωθεῖ καὶ δὲν ἔφερε ἀντίρρηση στὴν ἰδιοποίηση τοῦ ἔργου της· ὅτι τὴν ἐποχὴ τοῦ Google θὰ ἦταν βλακῶδες νὰ ἀντιγράψει κανεὶς σὲ τόση ἔκταση ὅταν μπορεῖ νὰ γίνει ἀνὰ πᾶσα στιγμὴ ἀντιληπτός· ὅτι πρῶτος αὐτὸς σύστησε τὴν Κάρσον στὸ ἑλληνικὸ κοινό, ἄρα δὲν εἶχε λόγο νὰ ἀποκρύπτει τὸ ὄνομά της· καὶ τέλος,«τὸ σημαντικότερο», ὅτι «κάτω ἀπὸ τὸν τίτλο τοῦ ποιήματός μου ὑπάρχει ἡ ἔνδειξη: ‘τῆς A.C. γιὰ τὸ διπλὸ δῶρο’, ἀναφορὰ στὸ βιβλίο ποὺ μοῦ ἀφιέρωσε καὶ στὸ συγκεκριμένο ποίημα ποὺ μετέγραψα».

Παράλληλα, ἐπαναλαμβάνει τὶς θέσεις του περὶ λογοτεχνικῶν δανείων καὶ κομίζει ἐπιχειρήματα ἀντλημένα ἀπὸ τὴν ἱστορία καὶ τὴ θεωρία τῆς λογοτεχνίας καὶ τῆς τέχνης.

Τὸ φθινόπωρο τοῦ 2011, στὸ περιοδικὸ Δέκατα, τχ. 17, ὁ Ἀναστάσης Βιστωνίτης μεταγλωττίζοντας τὸ ποίημα τοῦ Ρικάρντο Ἀρρέγκι «Ἐπικράτειες τῆς Μουσικῆς ΙΙΙ» συμπαραθέτει μιὰ δεύτερη ἐκδοχή του στὰ ἑλληνικὰ πού, μὲ ἐντελῶς ἄλλο τίτλο («Νεκρὴ φύση μὲ μῆλα καὶ κάστανα») καὶ ἀμφίσημο μόττο («μεταφράζοντας τον Arregi»), ἀντλεῖ ἀπὸ τὴ συλλογὴ τοῦ Βλαβιανοῦ «Διακοπὲς στὴν πραγματικότητα» (Πατάκης, 2009, σ. 31).

Ὁ Βιστωνίτης παρατηρεῖ ὅτι «ὅπως εἶναι διατυπωμένο, ὁ ἀθῶος ἀναγνώστης θὰ σχημάτιζε τὴν ἐσφαλμένη ἐντύπωση ὅτι τὸ ποίημα ἀνήκει στὸν Χάρη Βλαβιανὸ καὶ ὄχι στὸν Ρικάρντο Ἀρρέγκι», σημειώνει μὲ νόημα ὅτι τὸ βιβλίο τοῦ πρώτου εἶναι ὑποψήφιο γιὰ τὸ Βραβεῖο Ποίησης τοῦ περιοδικοῦ Διαβάζω (τὸ ὁποῖο τελικῶς καὶ ἀπέσπασε) καὶ καταλήγει εἰρωνικά:«Ἐν πάσῃ περιπτώσει, κερδισμένη βγαίνει ἡ ποίηση». Συναφὲς στὸ περιεχόμενό του μὲ τὴν ὑπόθεση Κάρσον, τὸ σχόλιο Βιστωνίτη θὰ μείνει ἀναπάντητο.

Σὲ διαδικτυακοὺς τόπους ἔχουν κατὰ περιόδους ἐπισημανθεῖ πολλὰ ἀδήλωτα «δάνεια» τοῦ Βλαβιανοῦ ἀπὸ ποικίλες πηγές. Ἀξιοπερίεργη περίπτωση ἰδιοποίησης ὄχι μόνον στίχων ἀλλὰ πραγματικῶν περιστατικῶν ἀπὸ τὴ βιογραφία ἄλλου συγγραφέα (!) ἀποτελεῖ τὸ πρῶτο μέρος τῆς ἑνότητας «Oxford Blues», ἡ ὁποία περιλαμβάνεται στὴ συλλογὴ Adieu (Νεφέλη, 1996, σ. 43).

Ἐκεῖνο τὸ ἑξάμηνο, γράφει ὁ Βλαβιανός, «Θὰ ἔπρεπε νὰ εἶχα ἀπορριφθεῖ, / ἀλλὰ στὴν τελευταία του διάλεξη περὶ Ποιητικῆς / μᾶς ζήτησε ἕναν ὁρισμὸ / καὶ συγκατένευσε στὸν δικό μου: ‘ἂν ὁ πεζὸς λόγος εἶναι ποτάμι, τότε ἡ ποίηση εἶναι σιντριβάνι’». Τόσο τὸ περιστατικό, ὅσο ὁ ἀφορισμὸς καὶ οἱ στίχοι ποὺ τὸν πλαισιώνουν προέρχονται ἀπὸ τὸν Ἰρλανδὸ ποιητὴ Μάικλ Λόνγκλεϋ:

In 1992 Trinity commissionedme to write a poem for their Quatercentenary Commemorations. I devoted asection of River & Fountain to [my teacher] Stanford: «…teaching the Poetics, / He asked us for definitions, and accepted mine: / ‘Sir, if prose is a river, then poetry’s a fountain.’»

Οἱ περιπτώσεις αὐτὲς δὲν εἶναι οἱ μόνες. Δειγματοληπτικὸς ἔλεγχος ποὺ ἐπιχειρήθηκε κατὰ τὴ διάρκεια τῆς παροῦσας ἔρευνας, ἔφερε στὴν ἐπιφάνεια ἀρκετὰ νέα εὑρήματα. Συγκεκριμένα, οἱ ὀχτὼ σελίδες τῶν σημειώσεων ποὺ συνοδεύουν τὴ μετάφραση τῶν παουντικῶν «Σχεδιασμάτων καὶ ἀποσπασμάτων τῶν Κάντος CX-CXVII κ.ε.» (Πλανόδιον, τχ. 12, Ἰούνιος 1990, σ. 402-409) ἀποτελοῦν πιστὴ ἀντιγραφὴ ἀπὸ μελέτη τοῦ Οὐίλλιαμ Κοῦκσον (A Guide to the Cantos of Ezra Pound, σ. 157-165). Σὲ μεταγενέστερο τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ (τχ. 14, Ἰούνιος 1991, σ. 155, στήλη «Παραλείψεις»), στὴ βιβλιογραφία ποὺ ἐκ τῶν ὑστέρων παραθέτει, ὁ Βλαβιανὸς μνημονεύει τὴν ἐργασία τοῦ Κοῦκσον, πλὴν ὅμως παραπειστικὰ – μεταξὺ πέντε ἄλλων ξενόγλωσσων μελετῶν καὶ χωρὶς εἰδικὴ παραπομπὴ στὶς σημειώσεις.

Οἱ ἴδιες σημειώσεις, μὲ ἐλάχιστες τροποποιήσεις, κυρίως ἐπαυξήσεις και περικοπές, ἀναπαράγονται στὴν αὐτοτελῆ ἔκδοση τοῦ ἔργου (Ἔζρα Πάουντ, Σχεδιάσματα καὶ ἀποσπάσματα τῶν Κάντος CX-CXX, Νεφέλη, 1991). Καὶ ἐκεῖ, τὸ ὄνομα τοῦ Κοῦκσον μνημονεύεται στὴ βιβλιογραφία χωρὶς νὰ τοῦ ἀποδίδεται ἡ πατρότητα τοῦ κειμένου.

Ἰδιαίτερα συχνὴ εἶναι στὸν Βλαβιανὸ ἡ ἰδιοποίηση ξένων ἀποφθεγμάτων καὶ ἀφορισμῶν. Ἐνδεικτικὰ ἀναφέρουμε:

– «Οἱ δυσκολίες στὴν ποίηση ἀντιμετωπίζονται μὲ τὸ νὰ τὶς πολλαπλασιάζεις» (Ποιόν ἀφορᾶ ἡ ποίηση, σ. 212). Πρβλ. Βάλτερ Μπένγιαμιν: «overcome difficulties by multipling them», Selected Writings, Vol. 4, 1938-1940,2003, σ. 215.
– «Μαθαίνει κανεὶς νὰ μισεῖ αὐτὸ ποὺ φοβᾶται» (Ὁ ἄλλος τόπος, σ. 17). Πρβλ. «In time we hate that which we often fear», Σαίξπηρ, Ἀντώνιος καὶ Κλεοπάτρα.
– «Ἡ ποίηση ἀποκαλύπτει τὰ πάντα, γιατὶ δὲν ἐκφράζει τίποτε» (ὅ.π., σ. 68). Πρβλ. «Beauty reveals everything, because it expresses nothing», Ὄσκαρ Οὐάιλντ, Ὁ κριτικὸς ὡς καλλιτέχνης.
– «Οὔτε ἡ πιὸ κοφτερὴ λεπίδα δὲν μπορεῖ νὰ κόψει τὴ λαβή της» (ὅ.π., σ. 18). Πρβλ. «Even the sharpest knife cannot carve its own handle», ἀγγλικὴ παροιμία.
– «Ἡ ποίηση ποὺ γράφεται γιὰ ὅλους δὲν ἀφορᾶ κανέναν» (ὅ.π., σ. 24). Πρβλ. «Εverybody’s business is nobody’s business», ἀγγλικὴ παροιμία (καὶ τίτλος ἔργου τοῦ Ντάνιελ Ντεφόου).
– «Στὸν ὕπνο μᾶς εἴμαστε ὅλοι μας Σολωμοὶ ἢ τουλάχιστον Καβάφηδες» (ὅ.π., σ. 71). Πρβλ. «We are all geniuses when we dream», ρήση τοῦ Ἐμὶλ Σιοράν.

Ὁλόκληρο τὸ βιβλίο τοῦ Βλαβιανοῦ «Ἱστορία τῆς δυτικῆς φιλοσοφίαςσὲ 100 χαϊκού» (Πατάκης, 2011), μοιάζει εντυπωσιακά μὲ μιὰ ξένη σύλληψη. Πρόκειται γιὰ τὴ σύνθεση «Ten Thousand Plateaus. A Brief History of Western Philosophy in Haiku Format» τοῦ Ντὶκ Οὐάυτ, τὴν ὁποία ὁ Νεοζηλανδὸς συγγραφέας δημοσίευσε στὸν ἰστότοπό του τὸν Ἰούλιο τοῦ 2008. Ὁ Βλαβιανὸς μοιράζεται μὲ τὸν Οὐάυτ τὴν εὑρηματικὴ ἰδέα, ὄχι τὰ μεμονωμένα ποιήματα. Ὡστόσο, τέτοια βιβλία χρωστοῦν τὸ ἐνδιαφέρον τους ἀκριβῶς στὴν εὑρηματικότητα τῆς βασικῆς τους σύλληψης.

Ποσοτικά, ὁ ὄγκος τῶν ποιητικῶν «δανείων» τοῦ Βλαβιανοῦ εἶναι ἐντυπωσιακός. Στὴν πρόσφατη συγκεντρωτικὴ ἔκδοση τεσσάρων ἀπὸ τὶς συλλογές του (Ἡ εὔθραυστη ἐπικράτεια τῶν λέξεων. Ποιήματα, Σχεδιάσματα, Μεταγραφές 1991-2003, Νεφέλη, 2013), πολλὰ ποιήματα ποὺ ὁ Βλαβιανὸς στὶς πρῶτες αὐτοτελεῖς ἐκδόσεις τῶν συλλογῶν παρουσίαζε ὡς δικές του πρωτότυπες συνθέσεις (ἢ παροδηγοῦσε τὸν ἀναγνώστη νὰ τὰ ἐκλάβει ὡς τέτοιες), πλέον ἀποδίδονται ρητῶς ἢ ἐμμέσως στοὺς ἀρχικούς τους δημιουργούς. Ἀνάμεσά τους, ποιήματα τῶν Σίμιτς, Ἄσμπερυ, Φέντον, Ζαμπές, Στῆβενς, Μπάχμαν, τὰ προαναφερθέντα ἔργα τῆς Κάρσον («διασκευὴ σύνθεσης τῆς Anne Carson») καὶ τοῦ Λόνγκλεϋ («διασκευάζοντας καὶ διασκεδάζοντας τὸν Longley») καὶ ἄλλων.

Συνολικά, σχεδὸν 60 ἀπὸ τὶς 210 σελίδες τοῦ τόμου (ἀφαιρουμένων τῶν λευκῶν καὶ τῶν σελίδων τῶν τίτλων) καλύπτονται ἀπὸ μεταγραφές, ποὺ στὴ μέγιστή τους πλειονότητα στὶς ἀρχικὲς ἐκδόσεις παρουσιάζονταν ὡς πρωτότυπα ποιήματα του Βλαβιανού. Αὐτὰ εἶναι τὰ ἐξής.

Ἀπὸ τὴ συλλογή «Adieu» (1996)
– Oxford Blues I
– Ἀχίλλειος πτέρνα
– Εὔκρατος μνήμη
– Ποίηση

Ἀπὸ τὴ συλλογή «Ὁ ἄγγελος τῆς ἱστορίας» (1999)
– Ἐξομολόγηση
– Κόκκινο/Μαύρο
– Σονέτο
– Συμφιλίωση
– Γερμανικό ρέκβιεμ
– Ἐγχειρίδιο ποιητικῆς
– Tate Gallery
– Σιωπή
– Ἄγραφον
– Vous etez plus beaux que vous ne pensiez

Ἀπὸ τὴ συλλογή «Μετὰ τὸ τέλος τῆς ὀμορφιᾶς» (2003)
– Ἡ διαθήκη τοῦ Πασκὰλ
– Connoisseur τοῦ χάους
– Ἀχμάτοβα
– Μελέτη ἀντικειμένου
– Τὰ ἄλογα τοῦ Λεονάρντο
– Sturm und Drang
– Via amorosa
– Κάμελοτ
–Anglais mort a Bellagio
–Tristia
– Νέος ρεαλισμός
– Ποιός;

Στὶς δύο τελευταῖες συλλογὲς τοῦ τόμου, αὐτοῦ τοῦ εἴδους τὰ δάνεια ἀντιπροσωπεύουν περισσότερο ἀπὸ τὸ 1/3 τῆς συνολικῆς τους ἔκτασης.

Προσθήκη της Σύνταξης, 18.6.2020

Ή έρευνά μας του 2013-14 δεν έκλεισε το θέμα. Έκτοτε ήρθαν στο φως και άλλα στοιχεία που φιλοξενήθηκαν στο ΝΠ και άλλα έντυπα. Έτσι, λ.χ., επισημάνθηκε ο τρόπος με τον οποίο ο Βλαβιανός «δανείστηκε» ένα ποίημα του Αμερικανού ποιητή Robert Haas, παρανοώντας και διαστρεβλώνοντας το περιεχόμενό του:

Ο Βλαβιανός χωρίς να αναφέρει πουθενά τον Χας παίρνει από αυτόν την κεντρική ιδέα και όλα σχεδόν όσα αναφέρει στο δικό του κείμενο: την υποθετική συνάντηση των δύο στο Λένινγκραντ, τα παραπλήσια στον τίτλο τους βιβλία Trilce (του Βαγιέχο) και Tristia (του Μαντελστάμ), την σύμπτωση της έκδοσής τους την ίδια χρονιά (1922), τη φανταστική συνομιλία τους στα γαλλικά, το ότι η πολιτική παράταξη που υποστήριξε ο Βαγιέχο έστειλε στον θάνατο τον Μαντελστάμ. Οι 9 από τους 14 στίχους του Βλαβιανού αντιγράφουν ή παραλλάσσουν τον Χας.

Δεν φτάνει όμως ότι ο Βλαβιανός κλέβει το ποίημα του Χας, δεν καταλαβαίνει κιόλας τι κλέβει! Ενώ ο Χας θαυμάζει τη γαλλομάθεια των δύο ποιητών («Τι γαλλικά θα μιλούσαν!», γράφει), ο Βλαβιανός τους βάζει να μιλάνε: «με τα σπασμένα γαλλικά τους»!

Επισημάνθηκε άλλο ένα «δάνειο» από την ποιήτρια Linda Pastan. Γράφει η Pastan (μετάφραση Αλεξάνδρας Σωτηράκογλου):

Στο μάθημα περί ηθικής πολλά χρόνια πριν
ο δάσκαλος έκανε στην αρχή κάθε φθινοπώρου την ίδια ερώτηση:
Αν ένα μουσείο έπιανε φωτιά,
ποιον θα σώζαμε, έναν πίνακα του Ρέμπραντ
ή μια ηλικιωμένη γυναίκα που έτσι κι αλλιώς
δεν της έμενε πολλή ζωή;

Αντιγράφει ο Βλαβιανός:

Στο μάθημα της Ηθικής,
το πρώτο εξάμηνο,
ο Acrill άρχιζε τις διαλέξεις του στον Αριστοτέλη
με τη γνωστή, πια, ερώτηση:
«Αν ένα μουσείο έπιανε φωτιά, κύριοι,
τι θα σώζατε, έναν πίνακα του Ρέμπραντ
ή μια γριά επισκέπτρια που τα χρόνια της
είναι ούτως ή άλλως λιγοστά;

Καταδείχτηκε ότι ακόμη και στα εξώφυλλα (!) και τους τίτλους των συλλογών του μιμείται ξένους ποιητές!!

Τελευταίο δείγμα αυτής της απίστευτης, αλλά ομολογουμένως συνεπούς μεθόδου είναι και η πρόσφατη «Αυτοπροσωπογραφία του λευκού». Ίσως αυτή τη συνέπεια εκτίμησαν και τίμησαν οι κριτές των Κρατικών Βραβείων…

Από αναγνώστη μας λάβαμε και δημοσιεύουμε την ακόλουθη επιστολή. ΝΠ

Αγαπητό Νέο Πλανόδιον,

Από τον περασμένο Μάιο, παρακολουθώ το θέμα της λογοκλοπής του κ. Γεράσιμου Ρεντίφη, όπως το περιέγραψε ο αναγνώστης σας κ. Σταύρος Π. Ξάνθος στην επιστολή που δημοσιεύσατε. Αφού μελέτησα με προσοχή τα αδιάσειστα τεκμήρια της λογοκλοπής, μέσα στην ομολογουμένως μεγάλη μου αφέλεια, όντας σπουδασμένος στην αλλοδαπή, πίστεψα ότι το περιστατικό θα οδηγούσε σε κάποιες—έστω περιστασιακές και παροδικές—αντιδράσεις. Θεώρησα αυτονόητο, για παράδειγμα, ότι το Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας (ΦΠΨ) του Ε.Κ.Π.Α., θα εξέδιδε μια τυπική ανακοίνωση ή ότι το Πανεπιστήμιο θα διέτασσε τη διεξαγωγή έρευνας για την διαλεύκανση του θέματος. Το αρχαιότερο πανεπιστημιακό ίδρυμα στην Ελλάδα παραχώρησε διδακτορικό τίτλο στον κ. Ρεντίφη και, κατόπιν, τον εξέλεξε Επίκουρο Καθηγητή. Πόσοι έγκριτοι ακαδημαϊκοί (εσωτερικοί και εξωτερικοί), σκεφτόμουν, αξιολόγησαν τον κ. Ρεντίφη στο πλαίσιο αυτών των δύο διαδικασιών; Κανένας —μα κανένας— δεν νιώθει εκτεθειμένος; Πέρασαν σχεδόν δυο μήνες από τότε και, εκτός από 2-3 σκόρπια άρθρα, το θέμα δεν αναφέρεται πουθενά.

Δεδομένης της σιγής ιχθύος γύρω από το ζήτημα και περιμένοντας τους αρμόδιους να δώσουν μια κάποια λύση, περιπλανιόμουν στο αχανές διαδίκτυο μέχρι που εντόπισα—δεν θυμάμαι ποιοι διαδικτυακοί συνειρμοί με οδήγησαν εκεί—τη διπλωματική εργασία που εκπόνησε ο κ. Ρεντίφης στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. Φεῦ! Η εργασία ήταν, σε εντυπωσιακό βαθμό, πανομοιότυπη με άλλη διπλωματική εργασία η οποία εκπονήθηκε στο Πανεπιστήμιο του Αιγαίου! Πανομοιότυπη σημαίνει ότι όταν στην πρώτη εργασία εμφανίζεται (χωρίς εισαγωγικά) η εξής σύνθετη διατύπωση, την οποία επιλέγω εντελώς τυχαία από πληθώρα ταυτόσημων διατυπώσεων:

Ιδιαίτερα στην Ελλάδα, η διόγκωση των οικονομικών προβλημάτων, όπως η αύξηση της ανεργίας και η μείωση των οικονομικών δεικτών και της βιωσιμότητας των παραγωγικών μονάδων, εντείνει τις προσπάθειες για ένα εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό και μια αναπροσαρμογή στον εργασιακό τομέα, προκειμένου να διασφαλιστεί η εργασιακή απασχολησιμότητα και να αυξηθεί η βιωσιμότητα σε προϊόντα και υπηρεσίες (Κείμενο Στρατηγικής, 2005· Παληός, 2003· Μαγουλά, 2001).

τότε στη δεύτερη εμφανίζεται η εξής διατύπωση (επίσης χωρίς εισαγωγικά), με όλα τα σημεία στίξης στη θέση τους:

Ιδιαίτερα στην Ελλάδα, η διόγκωση των οικονομικών προβλημάτων, όπως η αύξηση των ανέργων και η μείωση των οικονομικών δεικτών και της βιωσιμότητας των παραγωγικών μονάδων, εντείνει τις προσπάθειες για ένα εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό και μια αναπροσαρμογή στον εργασιακό τομέα, προκειμένου να διασφαλιστεί η εργασιακή απασχολησιμότητα και να αυξηθεί η βιωσιμότητα σε προϊόντα και υπηρεσίες (Κείμενο Στρατηγικής, 2005, Παληός, 2003, Μαγουλά, 2001).

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Η διπλωματική εργασία του κ. Ρεντίφη φέρει τον τίτλο «Οι αντιλήψεις των μεταπτυχιακών φοιτητών του Ε.Α.Π. για το ζήτημα της διαχείρισης χρόνου κατά την εκπόνηση γραπτών εργασιών» και εκπονήθηκε υπό την επίβλεψη της κ. Σοφίας Καλογρίδη και την συνεπίβλεψη του κ. Ρέμου Αρμάου. Τόπος και χρόνος ορίζονται ως η Αθήνα, εν έτει 2018. Μερικά χιλιόμετρα ανατολικότερα, στη Ρόδο, κατά το ίδιο έτος, η κ. Δήμητρα Διγαλέτου εκπόνησε τη δική της διπλωματική εργασία υπό τον τίτλο «Διερεύνηση απόψεων ενήλικων εκπαιδευομένων σχετικά με τη Διά Βίου Μάθηση και την εφαρμογή συμμετοχικών εκπαιδευτικών τεχνικών στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας του νομού Ευβοίας». Η εργασία της κ. Διγαλέτου είχε ως υπεύθυνο Καθηγητή τον κ. Λουκά Μουστάκα και ως εξεταστική επιτροπή τους κ. Διονύση Γουβιά, κ. Χρύση Βιτσιλάκη και κ. Νικόλαο Ανδρεαδάκη. Έτος εκπόνησης είναι, όπως και στην περίπτωση του κ. Ρεντίφη, το 2018. Στην εργασία της η κ. Διγαλέτου σημειώνει ότι διεξήγαγε την έρευνά της κατά την περίοδο 2016-2017, ενώ ο κ. Ρεντίφης σημειώνει ότι η δικιά του εργασία αποτελεί συνέχεια σεμιναριακής εργασίας που έγραψε, επίσης το 2016-17.

Η ίδια Μούσα όμως—κατά την διατύπωση του κ. Σταύρου Π. Ξάνθου—δεν ενέπνευσε μόνο τον κ. Ρεντίφη αλλά και άλλους ερευνητές , μερικά χρόνια νωρίτερα. Η εργασία του κ. Ρεντίφη δανείζεται ελεύθερα από την διπλωματική εργασία του κ. Αθανάσιου Δαρβούδη, η οποία εκπονήθηκε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας το 2015 και φέρει τον τίτλο «Η διαχείριση του χρόνου των διευθυντών δημοτικών σχολείων και η σχέση της με την αποτελεσματικότητα και την επαγγελματική ικανοποίηση». Επιβλέπων καθηγητής του κ. Δαρβούδη δηλώνεται ο κ. Γεώργιος Ιορδανίδης. Στην εργασία του κ. Ρεντίφη εμφανίζονται επίσης προτάσεις παρμένες από εκπαιδευτικό υλικό του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου (!), το οποίο έγραψε ο κ. Παναγιώτης Κουτρουβίδης στο πλαίσιο Ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος με θέμα τη «Διαχείριση χρόνου». Το τραγελαφικό της υπόθεσης, το οποίο θα αφήσω ασχολίαστο, είναι ότι το θέμα της εργασίας του κ. Ρεντίφη ήταν η «διαχείριση χρόνου» στην εκπόνηση γραπτών εργασιών…

Ο κυριότερος σκοπός των διαδικασιών υποστήριξης στα Πανεπιστήμια όλου του κόσμου είναι η διασφάλιση της ποιότητας των πτυχίων που παρέχουν στους φοιτητές. Όταν αυτές οι διαδικασίες καταρρέουν, τα αποτελέσματα είναι τραγικά. Ποιος θα προστατεύσει την κ. Διγαλέτου, η οποία τώρα θα πρέπει να αποδείξει ότι η εργασία της προηγήθηκε της εργασίας του κ. Ρεντίφη; Ποιος θα προστατεύσει την κ. Καλογρίδη και τον κ. Αρμάο, τους επιβλέποντες καθηγητές του κ. Ρεντίφη, οι οποίοι έχουν εκτεθεί στην Πανεπιστημιακή κοινότητα επειδή δεν εντόπισαν την λογοκλοπή; Ποιος θα προστατεύσει τη Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών του Ε.Α.Π., και τους υπόλοιπους φοιτητές της; Ποιος θα προστατεύσει τα Πανεπιστήμια, τα οποία σε λαμπρές τελετές αποδίδουν κάλπικους τίτλους και διπλώματα; Εδώ βρίσκεται η ουσία. Γιατί απάντηση υπάρχει. Όταν ένας πανεπιστημιακός τίτλος—σε οποιοδήποτε επίπεδο— αποτελεί προϊόν λογοκλοπής, τότε τα Πανεπιστήμια έχουν υποχρέωση να διεξάγουν έρευνα και, εάν η κατηγορία αποδειχθεί, να τον αφαιρέσουν. Μόνο έτσι θα προστατεύσουν τους φοιτητές τους, το διδακτικό τους προσωπικό και το κύρος τους. Αλλιώς, θα μετατραπούν σε εργοστάσια παραγωγής κάλπικης γνώσης και τυπογραφία κάλπικων διπλωμάτων.

Με εκτίμηση,

Νικόλαος Σ. Μελαχρινός

~.~

Τεκμήρια Λογοκλοπής

 Τα πιο κάτω τεκμήρια είναι ενδεικτικά και αποδεικνύουν, πέραν πάσης αμφιβολίας, την έκταση της λογοκλοπής.

Η διπλωματική εργασία του κ. Ρεντίφη:

https://apothesis.eap.gr/handle/repo/39413

Η διπλωματική εργασία της κ. Διγαλέτου

http://hellanicus.lib.aegean.gr/handle/11610/18301

«Διαχείριση Χρόνου». Εκπαιδευτικό Υλικό για τα Κέντρα Διά Βίου Μάθησης (Συγγραφέας

Παναγιώτης Κουτρουβίδης):

https://www.openbook.gr/diaxeirisi-xronou/κ

Η διπλωματική εργασία του κ. Δαρβούδη:

Click to access 14611.pdf

Από αναγνώστη μας λάβαμε και δημοσιεύουμε την ακόλουθη επιστολή. ΝΠ

Αγαπητό Νέο Πλανόδιον

«Πρώτα βρίσκουμε τα λόγια: μεγάλη προσοχή, μια που κι άλλοι γράφουν χρόνια κι ίσως τα ‘χουνε πει»: η συμβουλή του Λουκιανού Κηλαηδόνη «προς νέο συνθέτη» αφορά και τους πανεπιστημιακούς, ιδιαιτέρως δε όσους αποδίδονται στην πρακτική της λογοκλοπής, η οποία έχει λάβει εφιαλτικές διαστάσεις στην Ελλάδα. Υπάρχουν διάφορα (εξίσου μεμπτά) είδη λογοκλοπής, αλλά η πιο μεγαλειώδης εκδοχή της είναι το λεγόμενο και απλό «copy-paste», δηλαδή η κατά λέξη αντιγραφή μιας πηγής χωρίς αναφορά της και χωρίς αναφορά του γεγονότος πως το αντιγραφέν απόσπασμα αποτελεί απ’ ευθείας παράθεμα από αυτήν. Ακαδημαϊκά, κάτι τέτοιο αποτελεί το πλέον θανάσιμο (και το κατ’ εξοχήν ατιμώρητο) αμάρτημα. Ένας διδακτορικός τίτλος, πέρα από το κοινωνικό του κύρος, λειτουργεί ως προϋπόθεση για (και επιτρέπει την πρόσβαση σε) πανεπιστημιακή καριέρα, αλλά και μια σειρά από άλλες επαγγελματικές προοπτικές. Ως εκ τούτου, η λογοκλοπή δεν είναι μόνο ένα «εσωτερικό» θέμα σωστής εφαρμογής της ακαδημαϊκής δεοντολογίας και «ακαδημαϊκού ήθους», αλλά στο βαθμό που έχει ως αποτέλεσμα τη χορήγηση τίτλων που αποτελούν προϋπόθεση για επαγγελματικές θέσεις στο δημόσιο ή ιδιωτικό τομέα συνιστά απάτη με ευρύτερες συνέπειες.

Κάπως έτσι υπέπεσε στην αντίληψή μας, εντελώς ενδεικτικά, η διδακτορική διατριβή του κ. Γεράσιμου Κ. Ρεντίφη «Η έννοια της θεραπείας στο πλατωνικό έργο» (2012, https://bit.ly/drrendifis), υπό την επίβλεψη του καθηγητή Παναγιώτη Πανταζάκου στο ΦΠΨ του Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστημίου Αθηνών: η διατριβή αποτελεί εν πολλοίς προϊόν λογοκλοπής και δη κατά λέξη αντιγραφής. Βρίθει ολόκληρων σελίδων copy-paste από ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς: από παλαιότερες διδακτορικές διατριβές με παρόμοιο θέμα, από μονογραφίες εν ενεργεία Ελλήνων πανεπιστημιακών, από μεταπτυχιακές εργασίες φοιτητών, ακόμα και από λυσάρι φροντιστηρίου για τη Γ’ Λυκείου… Δέκα ενδεικτικές περιπτώσεις εμφανούς λογοκλοπής παρουσιάζονται εδώ:  https://bit.ly/rendifis.

Έτσι, η ίδια Μούσα που ενέπνευσε τον Γεράσιμο Ρεντίφη να σχολιάσει το 2012 στη διατριβή του την πλατωνική προσέγγιση στην ιατρική τέχνη (σσ. 28-29 της διατριβής) ή τα τέσσερα στοιχεία (σ. 29) είχε εμπνεύσει αρκετά χρόνια πριν (1996) τον ιατρό Παναγιώτη Κων. Σκιαδά να καταγράψει τις ίδιες ακριβώς παραγράφους στη διατριβή του, «Ιατρικές αντιλήψεις στο έργο του Πλάτωνα» (σ. 48 και 50 αντιστοίχως, https://bit.ly/2uwUwCC). Η μισή σελίδα 72 απαντά επίσης ως έχει προγενέστερο βιβλίο της καθηγήτριας Χλόης Μπάλλα, Πλατωνική Πειθώ: Από τη Ρητορική στην Πολιτική (εκδόσεις ΠΟΛΙΣ 1997, σ. 54, https://bit.ly/2TYt0x6). Σχεδόν ολόκληρες οι σελίδες 127-128 και 132 έχουν ληφθεί αυτούσιες από τις σ. 155-156 και 157 της εργασίας της Χριστίνας Σίνου «Οι ποινές των δεσμών (φυλάκιση) και της βασάνου (βασανιστήρια) στο Αττικό Δίκαιο και τους «Νόμους» του Πλάτωνος», δημοσιευμένης στο Πλάτωνος Νόμοι (Πρακτικά Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου, Αθήνα, 7-8 Μαϊου 2001, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα 2001, https://bit.ly/2TExqUP): είναι η μόνη περίπτωση που στην πηγή της αντιγραφής αποδίδεται η τιμή να αναφέρεται ως σχετική βιβλιογραφία στην υποσημείωση, χωρίς βέβαια καμία ένδειξη πως πρόκειται για αυτούσιο copy-paste ξένης εργασίας. Παράγραφοι των σελίδων 31 και 36 έχουν ληφθεί αυτούσιες από μεταπτυχιακή εργασία της κας Μαρίας Τσαρουχά (ΑΠΘ 2007, http://bit.ly/2Wp3Cx3, σ. 8 και 11 αντιστοίχως), τα δύο τρίτα της σελίδας 60 έχουν ληφθεί από μεταπτυχιακή εργασία της κας Ερασμίας Κυριακίδου (ΑΠΘ 2009, http://bit.ly/2CGaizH, σ. 32), απόσπασμα της σ. 160 είναι αντιγραμμένο από διδακτορική διατριβή ψυχολογίας της Παντείου (Αγγελική Αρώνη, 2008, σ.5 http://bit.ly/2TYmnL4), σκέλος της σ. 49 έχει αντληθεί από…. φροντιστηριακό λυσάρι (σ. 8, http://bit.ly/2HWbO47), και πάει λέγοντας. Ξανά, το συνημμένο αρχείο καταδεικνύει λεπτομερώς τις ενδεικτικές αντιγραφές: https://bit.ly/rendifis, ενώ ολόκληρος ο φάκελος με τα τεκμήρια εντοπίζεται εδώ: https://bit.ly/fakelos.

Το πιο εντυπωσιακό όμως είναι το εξής: παρά το γεγονός ότι τα παραπάνω καταγγέλθηκαν λεπτομερώς και με τεκμήρια στο Εκλεκτορικό Σώμα της θέσης Επίκουρου Καθηγητή «Ιστορίας της Φιλοσοφίας» στο ΦΠΨ του ΕΚΠΑ, για την οποία ο λογοκλόπος είναι υποψήφιος, η εισηγητική έκθεση των καθηγητών Σιάσου και Πέτσιου (https://bit.ly/siasos) δεν θεώρησε την καταγγελθείσα λογοκλοπή κώλυμα για να προτάξει τον κ. Ρεντίφη για την κάλυψη της θέσης, ανάμεσα σε 39 υποψηφίους! Δηλαδή, μετά από την τεκμηριωμένη καταγγελία της λογοκλοπής, η εισηγητική επιτροπή εν γνώσει της επιβραβεύει τον λογοκλόπο με την πρώτη θέση εν όψει της εκλογής πανεπιστημιακού καθηγητή…

Παντού στον κόσμο η δημοσιοποίηση σκανδάλων λογοκλοπής συνεπάγεται την αφαίρεση του διδακτορικού τίτλου από το ίδρυμα, ακόμα και για πολύ πιο ασαφείς περιπτώσεις λογοκλοπής από το μάλλον κραυγαλέο παράδειγμα που αναφέραμε. Ο διδακτορικός τίτλος απενεμήθη στον κ. Γεράσιμο Ρεντίφη το 2012 από το τμήμα ΦΠΨ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Σύμφωνα με τον ισχύοντα κανονισμό περί διδακτορικών διπλωμάτων στο τμήμα, η λογοκλοπή συνιστά ρητώς λόγο αφαίρεσης του τίτλου: «αφαιρείται ο ήδη απονεµηθείς τίτλος [στην περίπτωση που] η διατριβή […] αποτελεί προϊόν λογοκλοπής» (Άρθρο 11). Μένει να φανεί πότε θα ξεκινήσουν οι διαδικασίες για την αφαίρεση του διδακτορικού τίτλου του κ. Γεράσιμου Ρεντίφη.

Όμως, η λογοκλοπή στην Ελλάδα απλώς προελαύνει. Και ποιος να τη σταματήσει.

Με τιμή
Σταύρος Π. Ξανθός

*Λεπτομέρεια: ο κ. Γεράσιμος Ρεντίφης είχε διδάξει κατά το χειμερινό εξάμηνο του 2015/16 το μάθημα «Μεθοδολογία της Επιστημονικής Έρευνας (ΙΦ4)» στο τμήμα ΦΠΨ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Στις 4.5.2015, δημοσιεύσαμε σχόλιο δικό μας σχετικό με την καταγγελία του ποιητή Νίκου Ερηνάκη ότι ένα από τα βιβλία της εφετινής βραχείας λίστας του Βραβείου Γιάννη Βαρβέρη που αθλοθετεί η Εταιρεία Συγγραφέων αποτελεί προϊόν λογοκλοπής. Ο κ. Γιώργος Χουλιάρας, αντιπρόεδρος της Εταιρείας, μας έστειλε σήμερα την απάντηση που ακολουθεί. Από την πλευρά μας, μένουμε προσώρας στη διαπίστωση ότι η επιστολή της Ε.Σ. δεν απαντά επί της ουσίας σε κανένα από τα ζητήματα που θίξαμε με την παρέμβασή μας. Και ότι η Κριτική Επιτροπή του Βραβείου Βαρβέρη (η εφετινή νικήτρια του οποίου ανακοινώθηκε χθες) δεν έχει έως τώρα τοποθετηθεί. Θα επανέλθουμε. (Κ.Κ.)

ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΑΠΑΝΤΗΘΕΙ

Αγαπητέ Κώστα,

Λόγω σοβαρών οικογενειακών προβλημάτων υγείας σήμερα, ο Πρόεδρος της Εταιρείας Δημήτρης Καλοκύρης μού ζήτησε να μεταφέρω – με την ιδιότητα του Αντιπροέδρου (μετά τη συγκρότηση του νέου ΔΣ στις 5.5.15) και με τις όποιες τυχόν διευκρινίσεις – την απάντησή του και απάντηση της Εταιρείας. Πρόκειται για επείγον ζήτημα, καθώς επίκειται η ανακοίνωση σχετικά με την απονομή του Βραβείου Βαρβέρη στις 25 Μαΐου.

Η απάντηση έχει ως εξής:

Προφανώς στο Νέο Πλανόδιον δεν έχουν φθάσει όλες οι πληροφορίες.

Ο κ. Ερηνάκης ουδέποτε απευθύνθηκε στο ΔΣ της Εταιρείας ή στην Επιτροπή του Βραβείου, αλλά σε εμένα προσωπικά, ζητώντας τη συμβουλή μου περί του πρακτέου. Του απάντησα (17 Απριλίου):

«Σας ευχαριστώ για την ενημέρωση σχετικά με το βιβλίο του κ. Νιαμονητού.

Εννοείται ότι τα μέλη των επιτροπών αξιολογούν κατά την κρίση τους τα βιβλία που παραλαμβάνουν και δεν υπεισέρχονται σε συγκριτικές μελέτες για τις πιθανές πηγές εμπνεύσεως κάθε πρωτοεμφανιζόμενου.

Εξάλλου, όπως ξέρετε, τα θέματα των επιρροών, της λογοκλοπής κλπ., ιδίως νέων δημιουργών, διυλίζονται μέσα στους έλικες των σκοτεινών εγκεφαλικών διαδρομών του κάθε συγγραφέα και σπανίως αποτελούν προϊόντα εσκεμμένης ή κακόβουλης ενέργειας.

Η γνώμη μου είναι ότι η αναγνώριση διατυπώσεών σας σε κείμενα τρίτων μάλλον θα πρέπει να σας ικανοποιεί και να σας ανεβάζει τη δημιουργική διάθεση.

Με φιλικούς χαιρετισμούς…»

Την ίδια μέρα ο κ. Ερηνάκης μου απάντησε:

«Σας ευχαριστώ πολύ για το μήνυμά σας.

Έχετε δίκιο σε όσα μου γράφετε κι άλλωστε εκτιμώ βαθιά την άποψή σας. Πιστεύω βέβαια πως θα έπρεπε τα μέλη μιας επιτροπής να λαμβάνουν υπόψη τους και σε ποιο βαθμό οι αναφορές του κάθε πρωτοεμφανιζόμενου αποτελούν πηγές εμπνεύσεων ή απλώς «έξυπνα» κρυμμένες αντιγραφές. Προφανώς όμως είναι σχεδόν αδύνατον να γνωρίζουν το έργο των υπόλοιπων νέων, οπότε σε καμία περίπτωση δεν έχει ευθύνη η επιτροπή, η Εταιρεία ή ακόμα και ο εκδοτικός.

Όπως έγραψα και στο μήνυμα απάντησης που έστειλα προ ολίγου, μάλλον είναι προτιμότερο να αντιμετωπίζει κανείς αυτές τις καταστάσεις με χιούμορ. Με ενόχλησε απλώς που ενώ ο συγκεκριμένος παραδέχτηκε το γεγονός της αντιγραφής στέλνοντάς μου προσωπικό μήνυμα μαζί με το βιβλίο του, δεν δέχθηκε ποτέ να το παραδεχθεί και δημόσια.

Σας ευχαριστώ και πάλι.

Με θερμούς χαιρετισμούς…»

Συνεπώς η καταγγελία δεν έμεινε αναπάντητη, ενώ μετά την απάντηση και του κ. Ερηνάκη ήταν προφανές ότι δεν υπήρχε χώρος περαιτέρω τοποθετήσεων από πλευράς μελών ΔΣ ή Επιτροπής Βραβείου.

Πέραν όλων αυτών, στο ΔΣ της Εταιρείας συζητούμε τη διοργάνωση ημερίδας περί λογοκλοπής και θα σας ενημερώσουμε σχετικά εν ευθέτω.

Φιλικότατα,
Δημήτρης Καλοκύρης

Αγαπητέ Κώστα,

Αν και θέμα απάντησης δεν υφίσταται από 17 Απριλίου, ας μου επιτραπούν ορισμένες απορίες παρά το γεγονός ότι δεν έχω προλάβει να διαβάσω τη σχετική αλληλογραφία που επισυνάπτεις.

Δεν μου είναι σαφές γιατί ο κ. Ερηνάκης, που μού είναι ιδιαίτερα συμπαθής λόγω καλών ποιημάτων, δεν απευθύνθηκε ευθέως ούτε στο ΔΣ της Εταιρείας ούτε στην Επιτροπή του Βραβείου Βαρβέρη, αλλά άφησε να δημιουργηθεί η εντύπωση μιας πλαγιοκόπησης, που θα μπορούσε να καταστεί ανεξέλεγκτη εις βάρος της Εταιρείας ακόμη και από την αντιπολιτευτική διάθεση που συχνά μας χαρακτηρίζει ως Έλληνες.

Δεν μου είναι σαφές τι ακριβώς αναμένεται από έναν φορέα όπως η Εταιρεία Συγγραφέων, η οποία δεν μπορεί να αναχθεί μέσω του ΔΣ ή Επιτροπών της σε κριτή για καταγγελίες περί λογοκλοπών χωρίς προηγούμενη σχετική απόφαση της Γενικής Συνέλευσής της, όπου βέβαια θα μπορούσε να υποβληθεί αντίστοιχη πρόταση από μέλη που θεωρούν ότι κάτι τέτοιο θα έπρεπε να ανήκει στις υποχρεώσεις της.

Θέλω να πω ότι διεθνή πρακτική αποτελεί, πέραν των κανονικών δικαστηρίων, η στοιχειοθέτηση και ο καυτηριασμός περιπτώσεων λογοκλοπής μέσω δημοσιευμάτων που παραδίδουν στη δημόσια χλεύη όσους καταγγέλλονται. Κάποια από αυτά τα ζητήματα άλλωστε χρειάζεται να αναδειχθούν σε οποιαδήποτε τυχόν ημερίδα για “κλοπολογίες” και πάσης φύσεως παραβιάσεις πνευματικών δικαιωμάτων.

Ασφαλώς πρόκειται για εξαιρετικά σοβαρό ζήτημα όχι μόνον για όσους από εμάς έχουμε υπάρξει θύματα πρακτικών αυτού του είδους.

Εγκάρδια,
Γιώργος Χουλιάρας

Η απάντηση αυτή του κ. Χουλιάρα (όπως και όλη η σχετική προγενέστερη αλληλογραφία) κοινοποιήθηκε σε πλήθος αποδέκτες (τα μέλη της διοίκησης της Ε.Σ., τα μέλη της Κριτικής Επιτροπής του Βραβείου, τον Κύκλο Ποιητών, έντυπα και ηλεκτρονικά λογοτεχνικά περιοδικά, συγγραφείς) μεταξύ των οποίων, φυσικά, και ο καταγγέλλων Νίκος Ερηνάκης. Για λόγους προφανείς δεοντολογικούς, παραθέτουμε την ανταπάντησή του:

Καλησπέρα σε όλους,

Κατ’ αρχάς να ευχηθώ ειλικρινώς περαστικά στην οικογένεια του κ. Καλοκύρη.

Τα μηνύματά μου στον κ. Καλοκύρη ήταν ευγενικά και διακριτικά, όπως άλλωστε και όλα τα υπόλοιπα μηνύματα που έχω στείλει αναφορικά με αυτό το ζήτημα, από σεβασμό και εκτίμηση. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν συνεχίζω να πιστεύω πως αυτό που θα περίμενα, τουλάχιστον από την κριτική επιτροπή, είναι να δημοσιευθεί μία ορθή επανάληψη που να εξαιρεί το συγκεκριμένο βιβλίο, το οποίο περιέχει κραυγαλέα στοιχεία αντιγραφής και λογοκλοπής.

Έχοντας συζητήσει σε βάθος το ζήτημα με τον εκδότη μου κ. Σάμη Γαβριηλίδη, είχε την καλοσύνη να με διαβεβαιώσει πως θα ενημερώσει ο ίδιος αναλυτικά τα μέλη της κριτικής επιτροπής, όπως και έκανε, και πως εγώ δεν θα έπρεπε να ασχοληθώ περαιτέρω.

Συνεπώς, η Εταιρεία και τα μέλη της κριτικής επιτροπής είχαν ενημερωθεί, όχι μόνο από τον κ. Γαβριηλίδη αλλά και από άλλους, και αναμέναμε μία επίσημη απάντηση ή κίνηση.

Επίσης ο ίδιος ο Νικόλας Νιαμονητός στο εκτενές γράμμα του που παραδεχόταν το γεγονός της αντιγραφής μού έγραψε πως θα έστελνε γράμμα στην επιτροπή για να αποσύρουν το βιβλίο του από τη λίστα — κίνηση που δεν γνωρίζω αν τελικώς έγινε.

Με την προσωπική μου επικοινωνία με συγκεκριμένους ανθρώπους μετά είχα σκοπό απλώς να γνωστοποιήσω το γεγονός και να ζητήσω συμβουλές αναφορικά με αυτό, καθώς, έχοντας κλείσει μόλις τα 27, δεν έχω την παραμικρή εμπειρία σε τέτοια ζητήματα και ακόμα και τώρα στέκομαι αμήχανος ως προς την αντιμετώπισή του. Δεν είχα συνειδητοποιήσει πως αποτελούσαν μέρος της επίσημης αντιμετώπισης του ζητήματος σε σήμειο που θα μπορούσαν να το καταστήσουν και λήξαν.

Σε κάθε περίπτωση όμως, αγαπητέ κ. Χουλιαρα, προς Θεού δεν θα είχα ποτέ κανένα σκοπό να επιβαρύνω την Εταιρεία με τον οποιονδήποτε τρόπο. Θα με στενοχωρούσε ιδιαιτέρως αν υποθέτατε, έστω και για μία στιγμή, κάτι τέτοιο για εμένα.

Τονίζω πως δεν κατηγόρησα ποτέ ούτε την Εταιρεία ούτε τα μέλη της κριτικής επιτροπής για το παραμικρό, καθώς θεωρώ απολύτως δικαιολογημένο να μην είναι σε θέση να γνωρίζουν την ποίηση των νεοτέρων. Αν και έχω την αληθινή τιμή και χαρά πολλά μέλη της Εταιρείας να γνωρίζουν την ποίησή μου, θεωρώ απόλυτως δικαιολογημένο και λογικό τα τρία μέλη της φετινής επιτροπής να μην τη γνώριζαν, όπως και να μην έχουν διαβάσει το συγκεκριμένο ποίημα του Πάουλ Τσέλαν που ο Νιαμονητός αντέγραψε από μετάφρασή μου.

Θεώρησα δεδομένο πως τα μέλη της κριτικής επιτροπής γνώριζαν το ζήτημα και πως θα έπρατταν αναλόγως. Το γεγονός πως δεν το ζήτησα ή απαίτησα ξεκάθαρα στα δικά μου μηνύματα προσωπικού ύφους ήταν μία επιλογή διακριτικότητας και σεβασμού προς την Εταιρεία και τα μέλη της. Μία διαφορετική συμπεριφορά από μέρους μου θα μπορούσε φοβάμαι να χαρακτηριστεί αλαζονική και αγενής, κάτι που δεν έχω επιτρέψει ποτέ στον εαυτό μου.

Από την αρχή αυτού του γεγονότος, εναπόθεσα, μαζί με τους δύο εκδοτικούς οίκους από τους οποίους κυκλοφορούν τα ποιητικά μου βιβλία, στη διακριτική ευχέρεια της κριτικής επιτροπής να εξετάσει το γεγονός και να οδηγηθεί στις κατάλληλες κινήσεις. Η αλήθεια είναι λοιπόν πως μετά τη γνωστοποίηση του γεγονότος περίμενα, αν μη τι άλλο, την επίσημη αναγνώρισή του.

Υποθέτω όμως πως για την ώρα θα πρέπει να αρκεστώ στο ότι τουλάχιστον διαπιστώθηκε κι αναγνωρίσθηκε από αρκετούς ανθρώπους του χώρου που σέβομαι βαθιά επίσης, γεγονός που γεννάει μέσα μου μία ζεστασιά και εξουδετερώνει εν μέρει το κενό που ένιωσα από τη στιγμή που μου γνωστοποιήθηκε από τρίτους αυτή η πράξη αντιγραφής.

Με εκτίμηση,
Νίκος Ερηνάκης

Για τους ίδιους λόγους, δημοσιεύουμε εδώ το αρχικό κείμενο της καταγγελίας του κ. Ερηνάκη. 

Η επιστολή αυτή της 16.5.2015 του ποιητή Νίκου Ερηνάκη, απευθυνόμενη αρχικά στον Ντίνο Σιώτη, κοινοποιήθηκε τόσο αυτή όσο και όλη η αλληλογραφία που ακολούθησε σε ποικίλους αποδέκτες. Μεταξύ άλλων στη διοίκηση, της Εταιρείας Συγγραφέων, τα μέλη της Κριτικής Επιτροπής του Βραβείου Βαρβέρη, τον Κύκλο Ποιητών, λογοτεχνικά περιοδικά έντυπα και ηλεκτρονικά, συγγραφείς. Από την πλευρά μας τη σχολιάσαμε εδώ. Η απάντηση της Εταιρείας Συγγραφέων στο ΝΠ και η ανταπάντηση του κ. Ερηνάκη δημοσιεύονται εδώ.

Αγαπητέ κ. Σιώτη,

Εύχομαι το μήνυμά μου να σας βρίσκει χαμογελαστό.

Σας γράφω μετά από πρόταση της κ. Δημητρούλια αναφορικά με ένα ζήτημα αντιγραφής το οποίο με έχει προβληματίσει και ήθελα τη συμβουλή σας.

Πριν από κάποιους μήνες εκδόθηκε από τις εκδόσεις Εκάτη η πρώτη συλλογή ενός νέου ποιητή, του Νικόλα Νιαμονητού, με τίτλο «Κυνήγα τη νύχτα μέχρι να γίνεις φλογερή ύπαρξη», η οποία είναι καθαρό προϊόν αντιγραφής/λογοκλοπής.

Με κάποια απογοήτευση λοιπόν διαπίστωσα πως το βιβλίο του είναι υποψήφιο για το Βραβείο Γιάννη Βαρβέρη. Η πραγματικότητα είναι πως δεν έχει απλώς επηρεαστεί, αλλά έχει αντιγράψει και κλέψει αυτούσιους ολόκληρους στίχους και τίτλους μου τόσο από τα δύο μου προσωπικά βιβλία ποίησης [Σύντομα όλα θα καίγονται και θα φωτίζουν τα μάτια σου, Ροές, 2009 και Ανάμεσα σε όσα πέφτει η σκιά, Γαβριηλίδης, 2013] όσο και από τις μεταφράσεις μου με αποκορύφωμα ένα ποίημα του Πάουλ Τσέλαν που έχω μεταφράσει και παραθέτω.

Αρχικά, όταν πρωτοεκδόθηκε το βιβλίο, αποφάσισα να δώσω τόπο στην οργή, να δείξω ανωτερότητα και να μην επιτρέψω στο εαυτό μου να πέσει στο επίπεδό του. Ήταν και η περίοδος που έμαθα πως με δέχτηκαν στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης για να ολοκληρώσω το διδακτορικό μου στο τμήμα Φιλοσοφίας εκεί οπότε έπρεπε να τρέξω με γραφειοκρατίες και μετακομίσεις και το παραμέλησα παντελώς. Ένιωσα όμως και κάπως σαν να προδίδω όλες αυτές τις στιγμές που πέρασα πάνω από λευκές κόλλες παλεύοντας με λέξεις είτε δικές μου είτε του Τσέλαν, μου μοιάζει κάπως τραγελαφικό να γράφονται κριτικές και να κερδίζει υποψηφιότητες ένα τέτοιο εγχείρημα λογοκλοπής· κάτι που πιστεύω αποτελεί ντροπή αν όχι ως προς τη δική μου ποίηση, τουλάχιστον ως προς την ποίηση του Τσέλαν.

Για του λόγου το ασφαλές σας παραθέτω τη μετάφρασή μου του ποιήματος του Τσέλαν, την οποία ο ίδιος ο Νιαμονητός παραδέχτηκε πως είχε διαβάσει και αποστηθίσει από μία ανάρτησή μου για τις μεταφράσεις μου στη σελίδα μου στο Facebook [λάθος που δεν θα επαναλάβω]:

Να στέκεσαι στη σκιά
της ουλής στον άνεμο.

Για-κανέναν-και-για-τίποτα-να-στέκεσαι.
Αγνώριστος,
για τον εαυτό σου
μόνο.

Με όλα για όσα μέσα της υπάρχει χώρος,
ακόμα και χωρίς
γλώσσα.

Και το δικό του ποίημα από τη συλλογή του:

Να αναπνέεις τις ουλές
Ανάμεσα σε κάθε σκιά του χρόνου
Χωρίς πρόσωπο, αμετανόητος
Μεθυσμένος με τον εαυτό σου
Για σένα μόνο

Να μην εύχεσαι, ούτε να ελπίζεις
Μονάχα
-Και αν χρειαστεί- μονάχος
Να ζεις

Να υπάρχεις στον χώρο εκείνο
Που δεν εκφράζεται ακόμα με τη γλώσσα

Σας παραθέτω επίσης κι ελάχιστα μόνο και από τα άλλα παραδείγματα στα οποία αναφέρομαι. Ένα απ’ τα δικά μου ποιήματα:

και τώρα τι;

και τώρα που δεν είναι τίποτα εδώ, τι;
μήπως να φύγουμε κι εμείς;
να κατηφορίσουμε προς τα πίσω;
αφού για άλλα ξεκινήσαμε και αλλού τώρα ξαπλώνουμε
μήπως να παραδοθούμε και να περιμένουμε θλιμμένοι;
ή αν θέλουμε μπορούμε να τρέξουμε ζαλισμένοι
λίγο κλάμα θα βοηθήσει
μην αναφερθώ σε νεκρούς
θα κρύψω μερικά κομμένα λουλούδια
κάτω από πέτρες και πίσω από τα μαλλιά σου
αφού τώρα τι;

τι μένει να αναμένουμε
όντας οι μόνοι νικητές;

Ένα απ’ τα δικά του:

Και τώρα που βγήκε η νύχτα τι;

και τώρα
που βγήκε η νύχτα
τι;
να σιωπήσουμε
μια και καλή
να μην μείνουμε
να ζήσουμε,
όντας
οι μοναδικοί ήλιοι
στον ορίζοντα;

Το δικό μου ποίημα:

Σύντομα όλα θα καίγονται και θα φωτίζουν τα μάτια σου
ο καθένας αναζητά έναν τρόπο
να ξαναγεννηθεί στη ζωή
κι ας κυνηγάμε φεγγάρια
κι ας χάνουμε σε κάθε στιγμή
στο σύνολο πάντα νικάμε
όλοι εμείς εδώ λοιπόν
κλαίγοντας, ξεσπάμε σε γέλια
το παιχνίδι θα χαθεί μόνο όταν
οι εραστές θα γοητεύονται από την ανία
μένει μονάχα να ενώσουμε τα αστέρια μας
και θα γίνουμε αστραπές
σύντομα όλα θα καίγονται
και θα φωτίζουν τα μάτια σου
η επόμενη επανάσταση
θα είναι επανάσταση ομορφιάς

Και δύο δικά του

σύντομα όλα θα ξεχνιούνται
και οι σκέψεις τις φωνές
δεν θα τις πιστεύουν πια
μετέωρα τα κύματα
θα προσκρούουν
στις δίψες μας
τα είδωλά μας στον καθρέφτη
δεν θα μας ακολουθούν
και οι σκιές μας
όταν τις κοιτάμε
θα αλλάζουν σχήματα
οι ιδέες μας
θα ενώνουν τα σκοτάδια μας
και θα φωτίζουν τον ωκεανό της αγάπης
και θα φλέγεται
μα σαν φλέγεται
με κάθε σπίθα που σκορπά
ένα κόκκινο λουλούδι θα φυτρώνει
και για κάθε μέρα που φωτιζόμαστε
και για κάθε νύχτα που φωτίζουμε

* * *

Μια επανάσταση ομορφιάς

Στη ζωή πάντα θα μας οδηγεί κά
που δεν ξέρουμε ακόμα
που θα μείνει μάλλον κρυφό για πάντα
Γι’ αυτό να χαίρεσαι το απλό, το ταπεινό
να απλοποιείς χωρίς να υπεραπλουστεύεις
να εκτιμάς ακόμα και όταν θέλεις κι άλλο
να αγαπάς ακόμα και όταν πονάς
─κυρίως όταν πονάς─
Βιομηχανικά τούβλα οι πόλεις μας
θα θυσιάζονται στης σκέψης μας τη φλόγα
Και όταν πια εμείς θα θυμηθούμε ξανά
να αγαπάμε τα γύρω μας
Τότε μόνο θα αστράψει
μια επανάσταση ομορφιάς

Στα παραπάνω ποιήματά του υπάρχουν στίχοι μου και από άλλα ποιήματά μου που δεν παραθέτω εδώ. Γενικώς υπάρχουν αμέτρητα ακόμα σημεία μέσα σε ποιήματά του ή και σε τίτλους του που χρησιμοποιεί πραγματικά αυτούσιους δικούς μου στίχους.

Είμαι σίγουρος όμως πως σας κούρασα ήδη. Πάρα τις συμβουλές και παροτρύνσεις των εκδοτικών μου οίκων και ανθρώπων του χώρου που διαπίστωσαν αυτό το γεγονός, πήρα την απόφαση να μην κινηθώ ούτε νομικά ούτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο. Θέλησα όμως να σας γνωστοποιήσω αυτό το γεγονός και να ζητήσω τη συμβουλή σας ως προς το τι θα μπορούσα και τι θα έπρεπε να κάνω.

Με πηγαία εκτίμηση,

Νίκος Ερηνάκης

Ήταν περί τα τέλη Μαρτίου, το αργότερο, όταν κυκλοφόρησε η έντονη φήμη ότι ένα από τα βιβλία της βραχείας λίστας του εφετινού Βραβείου Βαρβέρη, το οποίο αθλοθετεί η Εταιρεία Συγγραφέων για πρωτοεμφανιζόμενο ποιητή, αποτελεί προϊόν λογοκλοπής. Στις 16 Απριλίου το πράγμα πήρε και επίσημη μορφή, με ηλεκτρονική επιστολή του παθόντος (επίσης νέου ποιητή), συνοδευόμενη από τεκμήρια. Η καταγγελία αυτή (και η αλληλογραφία που ακολούθησε) κοινοποιήθηκε εν τω μεταξύ τόσο σε μέλη της Διοίκησης της Εταιρείας και της Κριτικής Επιτροπής του Βραβείου όσο και σε άλλους συγγραφείς και λογοτεχνικά περιοδικά (μεταξύ των οποίων και το Νέο Πλανόδιον). Με τον τρόπο αυτόν, το ζήτημα κατέστη κατ’ ουσίαν δημόσιο.

Όσο γνωρίζουμε, απάντηση της Ε.Σ. ή της Κριτικής Επιτροπής στον καταγγέλλοντα, επίσημη τουλάχιστον, ώς αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει. Η παράλειψη αυτή είναι κατά τη γνώμη μας σοβαρότερη από το ίδιο το συμβάν. Διότι, αν η καταγγελία ευσταθεί, εμφανίζονται Ε.Σ. και Κριτική Επιτροπή να συνιστούν ως αξιανάγνωστο, αξιοβράβευτο μάλιστα, το προϊόν μιας απάτης. Αν, πάλι, η κατηγορία δεν ευσταθεί, με την αδράνειά τους συμπράττουν στη διαιώνιση μιας εσφαλμένης εντύπωσης, άρα και στον διασυρμό του καταγγελλόμενου. Και στη μια και στην άλλη περίπτωση, δυσφημείται ο θεσμός που φέρει το όνομα του Γιάννη Βαρβέρη.

Σημειώνουμε ότι και κατά το παρελθόν η Εταιρεία Συγγραφέων απέφυγε δυστυχώς να λάβει θέση απέναντι σε ανάλογα φαινόμενα. Ελπίζουμε το νεοκλεγέν Διοικητικό Συμβούλιο να διαβλέψει τον κίνδυνο και να μην ακολουθήσει την πεπατημένη.

ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ

Ὁ ἐγ­κλη­μα­το­λό­γος Γιά­ννης Πα­νού­σης εἶ­ναι σή­με­ρα γνω­στὸς ἀ­πὸ τὴν πο­λι­τι­κή του δρά­ση κυ­ρί­ως. Πα­λαι­ὸ στέ­λε­χος τοῦ ΠΑΣΟΚ, βρα­χύ­βι­ος Γε­νι­κὸς Γραμ­μα­τέ­ας Ἀ­πό­δη­μου Ἑλ­λη­νι­σμοῦ ἐ­πὶ κυ­βερ­νή­σε­ως Ση­μί­τη, ὑ­πο­ψή­φι­ος ὑ­περ­νο­μάρ­χης Ἀ­θη­νῶν-Πει­ραι­ῶς τοῦ ΣΥΡΙΖΑ, στὶς τε­λευ­ταῖ­ες ἐ­κλο­γὲς βγῆ­κε βου­λευ­τὴς μὲ τὴ ΔΗΜΑΡ. Τὸ ὄ­νο­μά του πρω­τα­κού­στη­κε στὶς ἀρ­χὲς τῆς δε­κα­ε­τί­ας τοῦ 1980 ὅ­ταν ἀ­πὸ κοι­νοῦ μὲ τὸν Δι­ο­νύ­ση Κλά­δη ὑ­πῆρ­ξε πρω­τερ­γά­της τοῦ ν. 1268/1982 γιὰ τὴν ἀ­νώ­τα­τη ἐκ­παί­δευ­ση. Ἀ­πὸ τὰ πλέ­ον ἀμ­φι­λε­γό­με­να νο­μο­θε­τή­μα­τα τῆς με­τα­πο­λι­τευ­τι­κῆς πε­ρι­ό­δου, ὁ «νό­μος-πλαί­σι­ο» τοῦ 1982 μετέβαλε ἐκ βάθρων τὸ status quo στὰ πα­νε­πι­στή­μι­α: ἀ­πο­ψί­λω­σε τὴν ἰ­σχὺ τῶν κα­θη­γη­τῶν, δι­ευ­κό­λυ­νε τὴ ρα­γδαί­α ἄ­νο­δο τῶν πρώ­ην βο­η­θῶν καὶ ἐ­πι­με­λη­τῶν καὶ ἐγ­κα­τέ­στη­σε παν­το­δύ­να­μες στὰ ὄρ­γα­να τῆς δι­οί­κη­σης τὶς φοι­τη­τι­κὲς πα­ρα­τά­ξεις καὶ τὸν κομ­μα­τι­σμό. Τρεῖς δεκαετίες μετά, οἱ συ­νέ­πει­ές του εἶ­ναι, κα­τὰ κυ­ρι­ο­λε­ξί­α, ὀ­φθαλ­μο­φα­νεῖς.

Δύ­ο χρόνια νω­ρί­τε­ρα, ὁ Πα­νού­σης εἶ­χε προ­κα­λέ­σει καὶ πά­λι τὴν προ­σο­χή, τοῦ στε­νοῦ ἀ­κα­δη­μα­ϊ­κοῦ κοι­νοῦ ἐ­κεί­νη τὴ φο­ρά. Ὁ νε­α­ρὸς ἐγ­κλη­μα­το­λό­γος θὰ κα­ταγ­γελ­θεῖ ὅ­τι στὸ ἐ­κτε­νὲς ἄρ­θρο του «Ναρ­κω­τι­κά, ἡ ἄλ­λη ὄ­ψη τοῦ πραγ­μα­τι­κοῦ», δη­μο­σι­ευμένο στὴ μη­νι­αί­α ἐ­πι­θε­ώ­ρη­ση Ὁ Πο­λί­της (τχ. 36, Ἰ­ού­λι­ος 1980), «οἰ­κει­ο­ποι­εῖ­ται τὴν εἰ­σή­γη­ση ποὺ ἔ­κα­νε ὁ Ἄγ­γλος κα­θη­γη­τὴς Λῶ­ρενς Ρέ­ιτ­να στὸ Δι­ε­θνὲς Συ­νέ­δρι­ο Ση­μει­ω­τι­κῆς καὶ Ψυ­χα­νά­λυ­σης, τὸ ὁ­ποῖ­ο εἶ­χε πραγ­μα­το­ποι­η­θεῖ στὸ Μι­λά­νο τὸ 1976». [1]

Λό­γω τῆς πο­λι­τι­κῆς ἰ­δι­ό­τη­τας τοῦ Πα­νού­ση, ἡ ὑ­πό­θε­ση θὰ πά­ρει ἀ­πρό­σμε­νη τρο­πὴ – πα­ρα­δό­ξως πρὸς ὄ­φε­λος τοῦ κα­ταγ­γελ­λο­μέ­νου.

Ὁ Πο­λί­της κά­νει τὰ στρα­βὰ μά­τια, προ­κει­μέ­νου νὰ μὴν κα­τη­γο­ρη­θεῖ γιὰ φα­να­τι­κὸ ἀν­τι­πα­σο­κι­σμό, μέ­χρι ποὺ οἱ κα­ταγ­γε­λί­ες συσ­σω­ρεύ­ον­ται. Ὁ­πό­τε μὲ κα­θυ­στέ­ρη­ση δύ­ο χρό­νων, τὸν Μάρ­τι­ο τοῦ 1982, στὸ τεῦ­χος 49, δη­μο­σι­εύ­ει μιὰ σύν­το­μη ἐ­πα­νόρ­θω­ση. [2]

Ἐκεῖ τὸ πε­ρι­ο­δι­κό (πι­θα­νό­τα­τα ὁ ἴδιος ὁ δι­ευ­θυν­τής του, Ἄγ­γε­λος Ἐ­λε­φάν­της), ἀ­φοῦ πρῶ­τα πα­ρα­δε­χτεῖ τὸ κα­θυ­στε­ρη­μέ­νο τῆς ἀν­τι­δρά­σε­ως, πα­ρα­κα­λεῖ

τοὺς ἀ­να­γνῶ­στες, ἂν τὸ θέ­μα τοὺς ἐν­δι­α­φέ­ρει, νὰ δια­βά­σουν τὸ πρω­τό­τυ­πο ἀπ’ ὅ­που ὁ κ. Πα­νού­σης ἔ­χει «δα­νει­στεῖ» τὸ με­γα­λύ­τε­ρο καὶ σο­βα­ρό­τε­ρο μέ­ρος τοῦ ἄρ­θρου του […] Τὴν ἰ­τα­λι­κὴ ἔκ­δο­ση [τῶν πρα­κτι­κῶν του συ­νε­δρί­ου] εἶ­χε ἐ­πι­με­λη­θεῖ ὁ Armando Verdiglione, καὶ στὰ ἑλ­λη­νι­κὰ κυ­κλο­φό­ρη­σε ἀ­πὸ τὶς Έκ­δό­σεις Χα­τζη­νι­κο­λῆ (Ἀ­θή­να 1978) σὲ με­τά­φρα­ση Καί­της Χα­τζη­δή­μου καὶ Ἰ­ου­λι­έτ­τας Ράλ­λη, με­τά­φρα­ση τὴν ὁ­ποί­α, ἐ­πί­σης, ἔ­χει «δα­νει­στεῖ» ὁ ἀρ­θρο­γρά­φος μας. [3]

Ὁ Πα­νού­σης θὰ ἀ­παν­τή­σει μὲ ἐ­πι­στο­λὴ στὸ ἑ­πό­με­νο τεῦ­χος τοῦ πε­ρι­ο­δι­κοῦ (50-51, Ἀ­πρί­λι­ος-Μά­ι­ος 1982) ἐ­πι­κα­λού­με­νος τὶς κοι­νὲς πη­γὲς τῶν δύ­ο κει­μέ­νων ἀλ­λὰ καὶ τὴν κυ­κλο­φό­ρη­ση ἐκ τῶν ὑ­στέ­ρων ἀ­να­τύ­που τῆς με­λέ­της τὸν Σε­πτέμ­βρι­ο τοῦ 1981 μέ, ἑ­πτὰ τὸν ἀ­ριθ­μό, πα­ρα­πομ­πὲς στὸ ἄρ­θρο τοῦ Ρέ­ιτ­να. Ἀ­πὸ τὴν πλευ­ρά του τὸ πε­ρι­ο­δι­κὸ θὰ ἐμ­μεί­νει στὴ θέ­ση του πε­ρὶ «δα­νει­σμοῦ».

Τὰ ἀ­μέ­σως ἑ­πό­με­να χρό­νι­α, ὁ Πα­νού­σης θὰ ἀ­νέλ­θει ἀπρόσκοπτα τὰ σκα­λιὰ τῆς πα­νε­πι­στη­μι­α­κῆς ἱ­ε­ραρ­χί­ας. Θὰ ἐ­κλε­γεῖ ἀρ­χι­κὰ ἀν­τι­πρύ­τα­νης καὶ ἔ­πει­τα πρύ­τα­νης τοῦ Δη­μο­κρί­τει­ου Πα­νε­πι­στη­μί­ου Θρά­κης. Σή­με­ρα εἶ­ναι κα­θη­γη­τὴς στὸ Πα­νε­πι­στή­μι­ο Ἀ­θη­νῶν.

 – – – –

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Μικέλα Χαρτουλάρη, «Φάκελος Λογοκλοπή», Τὰ Νέα, Παρασκευὴ 15.5.1992. Ἡ τεκμηριωμένη καὶ τολμηρὴ ἐργασία τῆς Χαρτουλάρη εἶναι ἴσως ἡ πληρέστερη περὶ λογοκλοπῆς ποὺ ἔχει δημοσιευθεῖ στὸν ἑλληνικὸ τύπο.
2.  Ὅ.π.
3. Πλήρης παραπομπή: Ἡ τρέλα. Τὸ διεθνὲς συνέδριο σημειωτικῆς καὶ ψυχανάλυσης, Μιλάνο, 1-4 Δεκεμβρίου 1976, ἐπιμέλεια Armando Verdiglione, μετάφραση Ἰουλιέττα Ράλλη – Καίτη Χατζηδήμου, Ἐκδόσεις Χατζηνικολῆ, Ἀθήνα 1978, τόμος 2ος.

Από τον «Φάκελο Λογοκλοπή», ΝΠ1, Χειμώνας 2013-14