*

του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΧΡΥΣΟΓΕΛΟΥ

*

ΔΕΚΑ ΦΥΛΑΧΤΑ

Σκουπίδια από μετάξι
σταλάζω χάος στην τάξη
με μια κοπέλα στη γωνιά
Ραγκαβή και Καλλιγά
– είμαι μια λυρική μυθιστορία
από το Μοναστήρι κι ώς την Τροία.

Κάτι δονεί με ρεύμα τη ρωμέικη καρδιά
και τούτη την απόκρυφη πανσέληνη βραδιά.
Την κοπελιά τη λεν Βασάντα
και τώρα που μετράω σαράντα
Ιούλιους θα σου μιλήσω γραικικά:

από Χριστό κι από Ελιγιά
Φριζή, Δαμασκηνό, καλλιά
στο Ρέθυμνο να σ’ εύρει το δι’ ευχών
στα χέρια μέσα σύντροφων πιστών
κι ας είναι Οκτώβρης· μια χρονιά με δέκα φυλαχτά.

~.~

ΡΕΒΙΘΙΑ

Τώρα το ξέρουμε, δεν είπαν την αλήθεια
προδώσαν την πατρίδα τους για μια μπουκιά ρεβίθια·

εσύ όμως ασκητεύεις πάνω σε μια ξέρα
λιγόψυχος, από την κόλαση πιο πέρα
εκεί που το αλμυρό νερό ποτίζει το αλμυρίκι
μακριά από το φθινόπωρο, που γλυκοανθεί το ρείκι. (περισσότερα…)

της ΕΛΕΝΗΣ ΛΑΜΠΑΚΗ

Αλέξανδρος Κατσιγιάννης – Δημήτρης Πολυχρονάκης – Κωνσταντίνος Χρυσόγελος (επιμ.), «Προς μάθησιν εντελεστέραν». Ο Χριστόφορος Φιλητάς (1787-1867) και η συγκρότηση της Νεοελληνικής Φιλολογίας τον 18ο και 19ο αιώνα. Πρακτικά του συνεδρίου «Λογιοσύνη και Συγκρότηση της Ιστορίας της Νεοελληνικής Γραμματείας: 18ος-19ος αιώνας», Αθήνα, 13-14 Δεκεμβρίου 2019. Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα 2022, σελ. 442.

Ένα σημαντικό έργο για την ιστορία των πρώτων βημάτων της επιστήμης της νεοελληνικής φιλολογίας εκδόθηκε φέτος (2022) στη σειρά της Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων. Πρόκειται για τα πρακτικά του συνεδρίου Λογιοσύνη και Συγκρότηση της Ιστορίας της Νεοελληνικής Γραμματείας: 18ος-19ος αιώνας που διοργανώθηκε από το Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και τη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων το 2019 στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος Στο γραφείο ενός κοσμοπολίτη λογίου του 19ου αιώνα: η έκδοση των χειρόγραφων τετραδίων του Χριστόφορου Φιλητά και η πρώιμη φάση της ιστοριογράφησης της νεοελληνικής γραμματείας/παιδείας (Επιστημονικοί Υπεύθυνοι: Στέφανος Κακλαμάνης, Δημήτρης Πολυχρονάκης. Μεταδιδακτορικοί Ερευνητές: Αλέξανδρος Κατσιγιάννης, Στέλλα Κουρμπανά, Κωνσταντίνος Χρυσόγελος).

Ο τόμος τιτλοφορείται «Προς μάθησιν εντελεστέραν». Ο Χριστόφορος Φιλητάς (1787-1867) και η συγκρότηση της Νεοελληνικής Φιλολογίας τον 18ο και 19ο αιώνα, σε επιστημονική επιμέλεια από τους Αλέξανδρο Κατσιγιάννη, Δημήτρη Πολυχρονάκη και Κωνσταντίνο Χρυσόγελο και σε τυπογραφική επιμέλεια του Δημήτρη Ζαζά, ενώ τη διόρθωση των δοκιμίων έκανε ο Κωνσταντίνος Χρυσόγελος. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο τόμος είναι αφιερωμένος στη μνήμη της καταξιωμένης ερευνήτριας και ιστορικού Λουκίας Δρούλια, που έφυγε από τη ζωή το 2019. Οι μελέτες κατανέμονται σε τρεις ενότητες. Οι δύο πρώτες είναι αφιερωμένες στον βίο και το έργο του Χριστόφορου Φιλητά, ενώ η τρίτη προσφέρει μια ευρύτερη οπτική στην ιστορία της νεοελληνικής λογιοσύνης του 18^ου και του 19^ου αι. Συνεκτικός άξονας των μελετών, πέρα από την προσωπικότητα του Φιλητά, είναι τα πρώτα βήματα της συγκρότησης της επιστήμης της νεοελληνικής φιλολογίας, και εκεί ακριβώς έγκειται η σημαντική συμβολή του τόμου αυτού στη μελέτη της ιστορίας των νεοελληνικών γραμμάτων. (περισσότερα…)

~.~

ΝΕΚΡΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ
Ηγέτης (Η.), Σαρλ Ντε Γκωλ (Γ.), Χορός

Η. Αφού είμαι ζωντανός τι κάνω εδώ;
Γ. Είστε νεκροί κι εγώ είμαι ο ζωντανός.
Η. Και τώρα θα μου πεις πως είναι o κόσμος μας
απάτη… Δεν ακούω.
.                                         Γ. Ποτέ σας.
Η. Εσείς που υπάρχετε τι θέλετε από εμάς;
Γ. Σας βλέπω από ψηλά να εξαφανίζεστε.
Η. Ποιος άλλος βρίσκεται μαζί σου;
Γ. Σας βλέπω και δεν είστε, λέω, παιδιά μου.
Η. Ήσουν εσύ κι ο εαυτός σου· τα βιβλία
δεν μου είπαν ψέματα. (περισσότερα…)

*

Προλεγόμενα – Μετάφραση: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΡΥΣΟΓΕΛΟΣ

Ο Γεώργιος Πισίδης έζησε στα χρόνια της βασιλείας του αυτοκράτορα Ηρακλείου (7ος αι.). Υπήρξε ο αγαπημένος βυζαντινός ποιητής των λογίων του ελληνικού Μεσαίωνα, μαζί φυσικά με τον Γρηγόριο Ναζιανζηνό. Στην Ἑξαήμερον ο Πισίδης υμνεί διά μακρών τον Θεό για το θαύμα της Δημιουργίας. Το εκτενές ποίημα (έκδ. Gonnelli) είναι ένα εμπνευσμένο και λεπτοδουλεμένο λυρικό σύνθεμα, στο οποίο διαπλέκεται ο διδακτισμός με την ιδεολογία (δηλαδή την ορθόδοξη θεολογία). Πρόκειται για ένα αξιοπρόσεκτο επίτευγμα της βυζαντινής λογοτεχνίας.

~.~

Προοίμιο (στ. 1-23)

Του λόγου, Εσύ, του θεϊκού κι όλων των θείων έργων
και νου και γλώσσα και τροφή, μα και καρδιά που λέω,
τα δροσερά σου ρεύματα που τα ουράνια λόγια φέρνουν
αφήνω να περιχυθούν στην άνυδρη καρδιά μου.
Τι με είχε καθηλώσει πριν της ξηρασίας σκοτάδι
γι’ αυτό το στόμα μου κλειστό με το στανιό κρατούσα
και της φωνής η σάλπιγγα δεν έβρισκε τον δρόμο.
Ακούστε πώς μας τυραννά της αθυμίας το νέφος:
αυτό γεννά την παγωνιά, του νου την τρικυμία,
του λογικού τον φωταυγή τον ήλιο επισκιάζει,
θολώνει και την κρίση μας απλώνοντας τη νύχτα,
και τον πυρσό της σκέψης μας σβηστό διαρκώς κρατάει
ωθώντας πάλι μέσα μας τις σκυθρωπές σκοτούρες·
αιχμάλωτο και το μυαλό σε μιαν ομίχλη μένει
και του καθρέφτη το ίνδαλμα το στρέφει από την άλλη
– μ’ αυτό του λόγου τις μικρές και πιο λεπτές κινήσεις
από τις γνωστικές πηγές ο νους μας εξετάζει.
Αφού λοιπόν η λάμψη σου, που κάθε τι φωτίζει,
τη νύχτα πια την έδιωξε και τώρα δα η πνοή σου
της μέριμνας το σύννεφο το στέλνει μακριά μου,
και φως με περιέλουσε που πια με γαληνεύει,
έρχομαι τώρα φέρνοντας της έρμης της ψυχής μου
καρπούς για σένα που έδρεψα, τα δώρα της δροσιάς σου. (περισσότερα…)

*

Σε μια φίλη

Ο πλάνητας αποζητά μια φίλη
κι όταν τη βρίσκει μέσα στον χειμώνα
ευγνώμων στην εστία της στεγνώνει
τα απεριποίητα μαλλιά του. Κοίτα:

είναι άνοιξη κι οι στίχοι δεν αξίζουν
παρά σαν μια κατάφαση γενναία.
Μια φλέβα από ζωή, μα οι μήνες τρέχουν
και κάποτε οι θνητοί φυλλορροούμε.

Στην αύρα σου με δρόσισε για λίγο
μια αθάνατη ψευδαίσθηση – τι τρέλα
αλήθεια για τις λογικές ψυχές μας.

~.~ (περισσότερα…)

 

*

ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΕΜΙΛΥ

It was not Death…

Δεν ήταν έρωτας γιατί τα φύλλα
αγόγγυστα χαμήλωσαν το βλέμμα
κι απέναντι στα καστανά μαλλιά της
ο αέρας λιποψύχησε. Τι θέλεις
απ’ τη θνητή της ύπαρξη θεέ μου;
Ζητά κι αποζητά την τρικυμία
και δεν της τη χαρίζεις.

* (περισσότερα…)

*

Ο ΚΛΗΔΟΝΑΣ

Δεν θα σας πω, στα αστέρια που πιστεύω,
ποιανού τα χείλη γεύτηκα χθες βράδυ.
Άι Γιάννη μου προμάντεψε ό,τι θέλεις·
το μυστικό μου ας γίνει και δικό σου
και κράτα την κατακραυγή στο στήθος.
Ποιος θα με σπλαχνισθεί σ’ αυτό τον κόσμο;
Τον πόθο μου στο κόκκινο μαντίλι
και την αγάπη μου να ξεμακραίνει
βλέπω, κι όμως γιατί να με λυπούνται;
Με τα δικά μου μάτια ξεδιακρίνω
τη μοίρα που μου γράφτηκε στο χώμα
κι ας γίνει λάσπη με τα πρωτοβρόχια.
Σ’ εσάς μιλώ κορίτσια μες στη μήτρα:
ο κλήδονας δεσμός κι εσείς κλειδί του.

~.~ (περισσότερα…)

του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΧΡΥΣΟΓΕΛΟΥ

ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΣ ΕΞΟΜΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΣ

α΄
Καθόμουν στο μπαλκόνι μου με συντροφιά τον Μάη·
τη δροσερή της ύπαρξη που πέρναγε από κάτω
δεν θ’ άκουγα, σχεδόν απών, αν πάνω σε κλαδάκι
ήχος μικρός δεν κούρνιαζε και μήνυε σα χάδι
την ομορφιά που απλώθηκε στο ταπεινό λιβάδι.

β΄
Αχ στείλε μου ερωτόκριτε λουλούδι κι ας πεθάνω
και το είδωλο που ευθύς θα δεις σ’ εσένα θα πετάξει·
τέτοια θυσία κάνουμε για την αγάπη μόνο,
διαμάντια ασήμι και χρυσό κανένας δε λογιάζει
μπροστά στον φτερωτό θεό που τους θνητούς αγιάζει.

γ΄
Φιλέψου φίλη μην αργείς στην αρετή σου αγγέλλω
κανένας κήπος δεν μπορεί να συγκριθεί μαζί σου·
μέσα στα χείλη μου θα βρεις το μυστικό που ψάχνεις
και κράτα το στα στήθια σου σα να ’ναι σταυρουδάκι
σε θαλπωρή που δε θα βρει στη μάνα του ελαφάκι.

δ΄
Με τέτοια λόγια ηδονικά γεννιέται το παιχνίδι
και στη σιωπή που τα κρατά σιγοφουντώνει η φλόγα·
μα πριν η μάχη κερδηθεί και πριν χαθεί το γιόμα
έγινα πένα και χαρτί και το κορίτσι ρίμα·
ρυάκι που μου ξεγλιστρά και φευγαλέο κύμα.

~.~

ΘΑΥΜΑΣΙΟΙ

Καλός ο πόνος στη ζωή
κι η θλίψη ακόμα πιο καλή·
γεννούν την αγκαλιά και τη συμπόνια.
Και τούτο μόνο έχω να πω·
«Θαυμάσια πράγματα».

Καλό το γέλιο κι η χαρά
– αντίδοτο για τη φθορά·
τη μαύρη τρέπει σε φυγή διχόνοια.
Και τούτο μόνο έχω να πω·
«Θαυμάσια πράγματα».

Καλό το γλέντι στην αυλή,
καλή κι η ρίμα στο χαρτί·
κι ο ζέφυρος και το νερό δροσίζουν.
Και τούτο μόνο έχω να πω·
«Θαυμάσια πράγματα».

Καλός ο ζωηρός Ρωμιός
καλός κι ο λόγιος Γραικός·
μαζί μπορούν κι ας μην το αποφασίζουν.
Και τούτο μόνο έχω να πω·
«Θαυμάσιοι άνθρωποι».

 

ΑΥΤΟΣΚΗΝΟΘΕΤΟΥΜΕΝΟΙ

Αυτοσκηνοθετούμενος ανοίγει το βιβλίο
με τα γραπτά του Μιχαήλ Ψελλού, κι αν τάχα πέσει
σε λέξη δίσημη, λοξή, θα πει: «για πάμε πάλι»
στον σκηνοθέτη του μυαλού. Μα κάποτε ταιριάζουν
οι μαύροι κύκλοι στο χαρτί με τις κρυφές ιδέες.
φαντάζει τότε σαν αφίσα κλασικής ταινίας
το προσωπείο που επέλεξε για την ιστοσελίδα.

Θα ρέουν τα χρόνια – πώς αλλιώς; Θα ’ρθούν νέοι ταξιδιώτες.
Eμείς διαρκώς ευάλωτοι στους άγνωστούς μας κλέφτες·
θα δουν το τι δεν είδαμε στους άφθαρτους καθρέφτες.

~.~

ΟΙ ΓΙΟΙ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ

Ο Αλέξιος μου ξέφυγε απ’ τα χέρια
σαν λιονταράκι ατίθασο που δεν ακούει
τη μάνα του· σ’ ένα δασάκι τρέχει σκοτεινό.
Δεν σ’ έκλαψα αρκετά γι’ αυτό
το χέρι του Θεού μού στέρησε
και τον Ανδρόνικο. Μαζί πια ταξιδεύετε
πιασμένοι χέρι χέρι, ο διάδοχος κι ο διάδοχός του.
Σαν πέταλα στ’ αγέρι… Τον Αλέξιο
ψηφίδες στον ναό τώρα θυμίζουν,
την ομορφιά, τα νιάτα, την ευγένεια.
Για σένα, Ανδρόνικε, η αγάπη μου.
Δεν έχω τίποτα άλλο.

~.~

ΣΥΜΠΟΤΕΣ

Ο νέος δηλώνει Χριστιανός και με το χέρι
ψηλά τους άγιους και τον Θεό δοξάζει.
Στο τέλος της βραδιάς πικρό είναι το κρασί του
καθώς τον έρωτα θρηνεί, πεσμένος χάμω.

~.~

ΣΥΜΕΩΝ, ΣΥΜΕΩΝ !

Θέλω να βρω τον τρόπο να μιλήσω σκοτεινά.
Τον ήλιο που με πυρπολεί και σαν πηγή δροσίζει
ποια γλώσσα τον σημαίνει; Πήγαινε να βρεις
τον στρατιώτη που έχασε την πίστη του
στην έρημο κι εκεί την ξαναβρήκε· ρώτα
το σύννεφο για το αίμα που ξεπλένει κάθε δράμα
ανθρώπινο – τίποτα δεν θα μάθεις. Κι ο Έρωτας,
το βλέμμα του, μονίμως μας μετράει. Θέλω μια μέρα
να εξεγερθώ, να φταίω για την οδύνη,
μα τρέμω την απώλεια, την άτεγκτή Του αγάπη,
και τώρα δα που με καλεί ( Συμεών, Συμεών ! )
τινάζω ολόχαρος τα δυο φτερά και τρέχω·
και τρέχοντας σκοντάφτω· και σκοντάφτοντας διστάζω.

~.~

ΜΗ ΜΕ ΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΩΣ ΜΕ ΛΕΝ· ANTIO

Γερά κι αν με γραπώσεις θα ξεφύγω.
Το σώμα μου στα χέρια σου· για λίγο.
Σαν αίνιγμα σου ξεγλιστρώ, σαν χιόνι.
Μην απορείς μ’ εμένα, μη θυμώνεις.
μη με ρωτήσεις πώς με λεν· αντίο.

~.~

Σημειώσεις

ΑΥΤΟΣΚΗΝΟΘΕΤΟΥΜΕΝΟΙ
Ο Μιχαήλ Ψελλός (11ος αι.) είναι ο σπουδαιότερος ίσως λόγιος του βυζαντινού πολιτισμού, τουλάχιστον από τον 9ο αιώνα κ.ε.

ΟΙ ΓΙΟΙ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ
Ο πρωτότοκος γιος του αυτοκράτορα Ιωάννη Β΄ (1118-1143) και διάδοχος του θρόνου, Αλέξιος, η μορφή του οποίου έχει αποτυπωθεί στην Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη, πέθανε από αρρώστια ενώ βρισκόταν σε εκστρατεία με τον πατέρα του. Ο δευτερότοκος γιος, Ανδρόνικος, ανέλαβε να φέρει τη σορό πίσω στην πρωτεύουσα, αλλά πέθανε και ο ίδιος στον δρόμο της επιστροφής.

ΣΥΜΕΩΝ, ΣΥΜΕΩΝ !
Πρόκειται για τον Συμεών τον Νέο Θεολόγο (β΄ μισό 10ου-αρχές 11ου αι.), μοναχό και μυστικό και έναν από τους πιο ενδιαφέροντες ποιητές της βυζαντινής λογοτεχνίας. Τον απασχολεί ιδιαίτερα η επαφή με τον Θεό, την οποία προσδιορίζει συχνά με όρους ερωτικούς.