*

του ΚΩΣΤΑ ΜΕΛΑ

«Δεν είναι αρκετό να καταλαβαίνεις σε τι άγνοια ζουν ο άνθρωπος και το ζώο﮲πρέπει να έχεις επίσης τη θέληση για άγνοια και να αποκτήσεις επίγνωση. Πρέπει να καταλάβεις ότι δίχως αυτό το είδος άγνοιας η ίδια η ζωή θα ήταν αδύνατη, ότι είναι μια συνθήκη κάτω απ’ την οποία κάθε ζωντανό πλάσμα μπορεί μονάχα να διατηρήσει τον εαυτό του και να ευδοκιμήσει».
ΦΡΗΝΤΡΙΧ ΝΙΤΣΕ

1.

Μια νέα συναίνεση έχει εμφανισθεί και κυριαρχεί τουλάχιστον στις χώρες του δυτικού πολιτισμού: δεν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις στην παρούσα κατάσταση. Ο κόσμος εμφανίζεται όλο και λιγότερο θελκτικός. Οι άνθρωποι δεν ονειρεύονται, δεν στοχάζονται. Αυτό που όλες οι προγενέστερες γενιές μπορούσαν και ήταν θεμιτό να κάνουν, φαίνεται ότι δεν είναι δυνατόν για τη τωρινή γενιά. Κανένας ουτοπικός σχεδιασμός δεν ενσαρκώνει στην παρούσα φάση οράματα του μέλλοντος.

Και όμως, δεν έχουν εξαφανιστεί όλες οι «ουτοπίες». «Χιλιαστικές» ομάδες, θιασώτες της επιστημονικής φαντασίας και μερικοί διανοούμενοι του κυβερνοχώρου διατηρούν ένα «ουτοπικό» όραμα. Μεταξύ των εναπομεινάντων «ουτοπικών», οι πιο σημαντικοί σήμερα είναι αναμφίβολα οι «μελλοντολόγοι», εκείνοι που παρουσιάζουν οράματα του μέλλοντος βασισμένα εξολοκλήρου πάνω σε τεχνολογικές προόδους. Αυτοί είναι «ουτοπικοί» ως προς την πεποίθησή τους, ότι μια πολύ διαφορετική και πολύ «ανώτερη» κοινωνία είναι δυνατή, ακόμη και επικείμενη. Οραματίζονται ένα νέο μεταβιομηχανικό πολιτισμό, βασισμένο πάνω σε μια μεταμορφωμένη ύπαρξη, η οποία θα προέλθει από την κοινωνία της πληροφορίας.^[1]

Η κοινωνία της πληροφορίας αποτελεί στα μάτια τους το λαμπρό επιστέγασμα, αλλά και μια ουσιώδη κινητήρια δύναμη της κοινωνίας εκείνης, όπου κυρίαρχο στοιχείο είναι η οικονομία. Σύμφωνα με τις αντιλήψεις αυτές, όσο πιο περίπλοκη γίνεται η κοινωνία, τόσο επιτείνεται η στοχαστικότητά της αναφορικά με τις ίδιες της τις λειτουργίες και τόσο μεγαλώνει η σημασία της γνώσης για τη διεκπεραίωσή τους. Γνώση σημαίνει όμως, για τις συγκεκριμένες αντιλήψεις, μόνο πληροφορία, και έτσι η πληροφορία γίνεται το μυαλό και η καρδιά της κοινωνίας – όπως και η «επικοινωνία» γίνεται η κεντρική έννοια της κοινωνικής θεωρίας στη σύγχρονη εποχή. (περισσότερα…)

 

του ΚΩΣΤΑ ΜΕΛΑ

Η «επιστροφή στην κανονικότητα» αποτελεί για την πλειοψηφία των Ελλήνων το στερεότυπο εκείνο που κυριαρχεί στις ημερήσιες συζητήσεις τους και στοιχειώνει τα νυχτερινά τους όνειρα. Παράλληλα αποτελεί μόνιμη επωδό των άνευ σημασίας ρητορειών των πολιτικών κομμάτων.

Αν δεχτούμε ότι ως στερεότυπο θα μπορούσαμε να ορίσουμε σε γενικές γραμμές «μια εμβριθή παρατήρηση της οποίας η ουσιαστική αλήθεια έχει αμβλυνθεί από την επανάληψη» (Τζόναθαν Κόου, Μέση Αγγλία, Πόλις, 2021), γίνεται άμεσα αντιληπτό κάτι πολύ απλό: η «επιστροφή στην κανονικότητα» αποτελεί μια επαναλαμβανόμενη συζήτηση που η (όποια) αλήθεια της έχει ξεφτίσει. Έχει κουράσει. Έχει μετατραπεί σε ένα σλόγκαν, τελικά, άνευ περιεχομένου και επομένως στην πραγματικότητα δεν σημαίνει απολύτως τίποτε. Ή μάλλον σημαίνει ό,τι ο καθένας έχει στο μυαλό του.

Στην πραγματικότητα η φράση «επιστροφή στην κανονικότητα», δεν συνδέεται καθόλου με το παρελθόν – κάτι που υπονοείται μέσω του ουσιαστικού «η επιστροφή»– αλλά με το μέλλον.

Γιατί όμως δεν λέγεται αυτό με ευθύ και κατηγορηματικό τρόπο αλλά χρησιμοποιείται μια λέξη που δηλώνει την επαναφορά κάποιας παρελθούσης περιόδου; Με παιγνιώδη τρόπο αφήνει να υπερίπταται πάνω από τα κεφάλια των ανθρώπων η ελπίδα – το τελευταίο στοιχείο που υπάρχει στον πάτο του κουτιού της Πανδώρας– για μια επιστροφή σε μια ακαθόριστη εποχή όπου ο καθένας μπορεί να φαντασιώνεται ότι η ζωή του ήταν καλύτερη από ότι είναι σήμερα.

Ο πιο πιθανός λόγος θα πρέπει να αναζητηθεί, μάλλον, στην άδηλη και αβέβαιη μελλοντική «κανονικότητα» που συνεχώς εξελίσσεται καθημερινά μπροστά μας. Αυτή πρέπει με κάποιο τρόπο να συνδεθεί με το παρελθόν αλλά και συγχρόνως να αποκοπεί από αυτό δημιουργώντας μέσω των συμβολικών μηχανισμών μια παραμόρφωση της εν εξελίξει συντελούμενης κοινωνικής διαδικασίας.

Η προσέγγιση αυτή δεν αφορά κάποιο πολιτικό κόμμα, κάποια οργάνωση πολιτών, αφορά και είναι πολύτιμη για ένα ετερόκλητο, άμορφο συνασπισμό συμφερόντων που φροντίζει ιδιαίτερα να συγκαλύπτει τις προθέσεις του.

Καμμιά κοινωνική αλλαγή δεν επιτυγχάνεται χωρίς να έχει προαγγελθεί, προετοιμαστεί και διευκολυνθεί από ένα σύνολο μικρότερων αλλαγών, οι οποίες συχνά περνούν απαρατήρητες στην ιστορική καθημερινότητα.

Αυτές οι μικρές αλλαγές περνούν απαρατήρητες διότι καλύπτονται από την εντύπωση ότι αποτελούν θετικές και προοδευτικές απαντήσεις στις νέες ιστορικές προκλήσεις, μια αίσθηση προερχόμενη από τους ιδεολογικούς μηχανισμούς της εξουσίας, και όταν τελικά «επιβάλλεται η τροποποίηση ή η ανανέωση του θεμελιώδους δόγματος, οι γενιές που θυσιάζονται κατά τη διάρκεια του μετασχηματισμού μένουν ουσιαστικά ξένες προς αυτόν, και συχνά γίνονται ευθέως εχθρικές» (August Comte, Έκκληση στους συντηρητικούς, Καστανιώτης, 2000).

Όμως όταν εγκαθίσταται, πλέον, ως κυρίαρχη η κοινωνική αλλαγή, η ιστορία έχει πάρει το δρόμο της. Το ουσιαστικό είναι η ιδεολογική ματιά να έχει κάνει όλη τη «βρώμικη δουλειά».

ΚΩΣΤΑΣ ΜΕΛΑΣ